Meka arheologa

Piše: Savo POPOVIĆ
Feliks Romulijana je ne samo testamentalna gradnja imperatora Gaja Valerija Galerija Maksimilijana, već i mesto gde je on sahranjen i uzdignut u bogove. Ta saznanja su i najznačajniji rezultati arheoloških istraživanja u Gamzigradu, koja su traja 40 godina.
Romulijana je na Listu svetske kulturne baštine dospela kao arheološko nalazište zahvaljujući srpskoj arheologiji, odnosno višedecenijskom predanom i strpljivom radu srpskih arheologa. Arheolozi su otkrili, otkopali i protumačili ovaj lokalitet kako za potrebe nauke, tako i za potrebe šire kulturne javnosti, ističe dr Mihailo Milinković, naš ugledni arheolog koji je ispred Filozofskog fakulteta u Beogradu korukovodilac istraživanja na Gamzigradu.
Činjenica da Gamzigrad nije u potpunosti istražen i da svake godine pruža mogućnost novih arheoloških i naučnih saznanja je ono što ga čini, uz svu njegovu posebnost, bitnim i što ga je preporučilo za Listu svetske kulturne baštine. Ovo je stav Vilijema Vilijemsa, eminentnog arheologa iz Holandije, koji je kao inspektor došao da proveri značaj nominacije Gamzigrada za Listu svetske kulturne baštine.

IPAK, već je prošla polovina leta, sezone kad arheolozi rade na terenu, a u Romulijani još nisu nastavljeni radovi?!
Od 20 monumentalnih kula koje opasuju Feliks Romulijanu samo dve su istražene. A od 16 starijih kula istražena je samo jedna. Svaka kula je, zapravo, mala arheološka laboratorija, ističe Sofija Petković, korukovodilac arheoloških istraživanja ispred Arheološkog instituta u Beogradu.
Za carsku palatu Galerija, Dioklecijanovog zeta - posvećenu njegovoj majci Romuli, mislilo se isprva - 1953. kad su arheološka istraživanja započela, da je veliki, dobro utvrđeni rimski vojni logor. Potom, po otkriću luksuznih zdanja carske rezidencije i prelepih mozaika, arheolozi su zaključili da se, najverovatnije, radi o rezidencijalnom carskom objektu, što je sasvim precizno potvrđeno 1984. kad je Dragoslav Srejović otkrio i uklesan natpis "Feliks Romulijana" - Sretna Romulijana.
Mihailo Milinković podsećajući da arheološka istraživanja nisu završena, ističe da će ona trajati sigurno i narednih decenija.
ZAHVALjUJUĆI geofizičkim istraživanjima, posebno onim iz decembra prošle godine, a koja se vrše zajedno sa arheolozima iz Nemačkog arheološkog instituta u Berlinu na čelu kojih je Gerda Zomer fon Bilov - identifikovana je na severnoj strani, van carske palate - monumentalna kružna građevina. Radi se, kako kaže Milinković, o građevini čiji je promer 36 metara, a koja se sastoji od 16 stupova ili stupaca poređanih u pravilnom krugu, sa još jednom građevinom u centru. Istom metodom je otkrivena i "linearna struktura ispod zemlje", koja bi mogla biti akvadukt koji je Gamzigrad snabdevao vodom. Identifikovane su i monumentalne građevine i, po rečima Sofije Petković, to bi moglo da ukazuje na to da je tu, pre Feliks Romulijane bila varošica. No, tek kad započnu iskopavanja ovog dela saznaće se o čemu se tačno radi, koja je i kakva bila namena ovih zdanja koja su još duboko pod zemljom - i biće moguće tačno datovanje građevina.

ZASLUGA ŠAFARIKA
PIONIR srpske arheologije dr Janko Šafarik je prvi - 1846. ukazao na značaj arheološkog lokaliteta za koji danas znamo da je Feliks Romulijana, carska palata Galerija, Dioklecijanovog zeta.
On je Gamzigrad stavio na spisak arheološkoh nalazišta koja treba iskopati "pod rukovodstvom čoveka stvar-razumevajućeg". Šafarik je tada izvršio prvo arheološko rekognostikovanje u Kneževini Srbiji, čije troškove je podnela država!


(Nastaviće se)