Srbija dobija cara

ŠEZDESETAK godina nakon matice - hrama Sv. Apostola uz njegov severni zid arhiepiskop Nikodim podiže crkvu Sv. Dimitrija. Godine gradnje nigde nisu tačno navedene, ali o tom poduhvatu saznajemo iz pećkog letopisa u kome je sažeto zebeleženo Nikodimovo ktitorstvo. Nikodimova zadužbina je skromnija od Arsenijevih Sv. Apostola.
Jednostavnog konstruktivnog sklopa, sažetog upisanog krsta Sv. Dimitrije je zidan od naizmeničnih redova kamena i opeke. Takvo mešanje materijala na fasadama doprinosi dekorativnosti njene spoljašnosti, što ukazuje na činjenicu da malterisanje fasada nije bilo planirano. Niži od Apostola - Sv. Dimitrije je takođe „okrunjen“ prostranom kupolom. Ali, kao i cela Patrijaršija i Dimitrije „nosi“ neke arhitektonske osobenosti.
Oltarski prostor se svojom prostranošću izdvaja među ostalim srpskim crkvama s početka 14. veka. Druga „specifičnost“ je znatno niži i mračniji ulazni prostor u hram - zapadni travej. Pošto je zasvođen krstastim svodom pretpostavlja se da nije građen kad i crkva, odnosno da je nastao u kasnijim prepravkama. Plemenitom jednostavnošću on odudara od graditeljskih shvatanja sa početka 14. veka. Ono što bi se moglo protumačiti „gotičkim elementima“ jesu bifore koje je možda klesao neko od dečanskih majstora...
Skladan kameni portal Sv. Dimitrija, precizno klesan u plitkom reljefu sa floralnim motivima ukazuje na vrsne majstore koje je Nikodim angažovao. Stilski, portalu odgovaraju i dva klesana sarkofaga (jedan je čuvao mošti patrijarha Jefrema, drugi Save Četvrtog) i bifore. Pretpostavlja se da je i kamenu ikonostasnu pregradu radio isti majstor. Parapetne ploče u plitkom reljefu (motiv pletene mreže) još nose ostatke plave i crvene boje.
Za razliku od ikonostasa iz vremena gradnje crkve freske nastaju oko dve decenije kasnije (između 1338. i 1346.) zaslugom tada aktuelnog arhiepiskopa Joanikija. U skladu sa nastojanjima (iz Sv. Apostola) da se srpski crkveni velikodostojnici i sama mlada srpska crkva stave u opšti kontekst velikih ličnosti i događaja pravoslavlja u Dimitriju - među fraskama iz 14. veka izdvajaju se scene koje se odnose na dva srpska sabora. Oni su trebali da budu svojevrsan pandan vaseljenskim saborima naslikanim uz njih. Istoričari umetnosti koji su se posvetili srednjovekovnom srpskom slikarstvu posebno ističu portrete cara Dušana, njegovog sina Uroša i patrijarha Joanikija (zaslužnog za živopisanje Nikodimove zadužbine - crkve Sv. Dimitrija).
Ali zanimljivostima u ovim bogatim naslagama srpskog bića i trajanja, identiteta - nikad kraja.
Iskusni slikar, portretista Dušana i Uroša potpisan kao Jovan, vladare slika u čudnim odorama: u tim danima proglašena je carevina, ustanovljena patrijaršija. Ali, slikar ne zna kakva bi trebalo biti carska, odnosno odora patrijarha. Prilikom istraživanja, restauratorskih i konzervatorskih radova u Pećkoj patrijaršiji pre dve godine arh. Marija Jovin otvara zazidanu biforu na severnoj strani Sv. Dimitrija i otkriva do tada dve nepoznate freske. One se vode kao nepoznate svetiteljke, ali zaključujući po odorama - načinu odevanja i nakitu to bi mogli biti i vladarski portreti.
(Nastaviće se)