Gromada u ramu

NEKU izvesnu vedrinu u poslednjim Jovanovićevim godinama života, koje su u stvari ličile jedna na drugu, uneo je mladi beogradski reditelj Predrag Delibašić. On je u zimu 1956. i potom s proleća naredne godine, u novom, skromnom domu Paje Jovanovića i njegove Muni vodio razgovore, snimao njegov dom, da bi potom sve pretočio u dragocen dokumentarni film o poslednjim danima velikog srpskog umetnika. Poslednjeg dana novembra iste 1957. godine stigla je iz Beča tužna vest da je u dubokoj starosti preminuo slikar i akademik Paja Jovanović. Otišao je sa ovog sveta mirno i spokojno, siguran da je za sobom ostavio trag i delo koji neće biti zaboravljeni. Po izričitoj Jovanovićevoj želji, urna sa njegovim pepelom preneta je u Beograd gde je 13. i 14. decembra u svečanoj sali SANU bila odata pošta “poslednjem velikom umetniku stare slikarske garde” (kako je ondašnja štampa prenosila). Sledećeg dana zemni ostaci Pavla - Paje Jovanovića preneti su u njegov atelje-legat u Beogradu, gde i danas spokojno počivaju.
O Paji Jovanoviću i njegovom delu do danas se mnogo govorilo i pisalo. Već druge godine po njegovoj smrti, a u povodu stogodišnjice rođenja, priređena je retrospektivna izložba Paje Jovanovića u Narodnom muzeju u Vršcu (danas Gradski muzej u Vršcu) i potom u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. U katalogu te izložbe prvi put je pokušano da se sastavi popis slikarskih radova iz izuzetno plodnog Jovanovićevog umetničkog opusa. Pored evidentiranih tri stotine i pedeset dela i odabrane bibliografije, u uvodnom tekstu Dejana Medakovića izneti su i vrednosni sudovi o delu Paje Jovanovića, pri čemu je, između ostalog, tačno zaključeno da “nesporazumi između nas i njega, njegove mane naknadno otkrivene, nemoguće je pravilno razumeti ne shvativši sigurne vrednosti koje i danas zrače u njegovom slikarstvu”.
Deceniju potom Radmila Antić je u studiji o Jovanovićevom životu i radu, objavljenoj u uzornom katalogu Legata Paje Jovanovića u izdanju Muzeja grada Beograda 1970. godine (povodom svečanog otvaranja Legata), potvrdila Jovanovićeve umetničke domete ističući, pored ostalog, da buduće generacije neće osporiti njegovo mesto u srpskoj i opštoj istoriji umetnosti.
Nastavljajući tradiciju obeležavanja godišnjica vezanih za Paju Jovanovića, Galerija Matice srpske, Narodni muzej u Beogradu i Narodni muzej u Vršcu su 1984. godine priredili izložbu od tridesetak dela, obeležavajući time sto dvadeset i pet godina od njegovog rođenja. I tada, kao i prethodnog puta, istaknuto je da nijedan srpski slikar pre Paje Jovanovića nije u tolikoj meri i sa takvom snagom i širinom, uticao na likovno obrazovanje, kulturu i rodoljublje svog naroda.
Sledećih četvrt veka na poseban način su aktuelizovali slikarstvo Paje Jovanovića, stavljajući u prvi plan njegov značaj na međunarodnom planu, kao i činjenicu da je do danas postao najtraženiji i najskuplji srpski slikar. U godini kada se navršava vek i po od njegovog rođenja i kada se sa nestrpljenjem očekuje dugo pripremana i iscrpna monografija o njemu i njegovom delu, još jednom se mora istaći da je Paja Jovanović bio umetnik koji se nije samo časno odužio narodu iz kojeg je ponikao, nego ga je svojim delom zauvek zadužio i obavezao na večno staranje.
KRAJ