“Juga” zadnja briga

FORMIRAJUĆI prvu jugoslovensku vladu, koja mu je položila zakletvu 20. decembra 1918. godine, regent Aleksandar Karađorđević je morao da zadovolji kako svoje ratne saveznike, prvenstveno Englesku, tako i domaću javnost. Udaljujući Nikolu Pašića iz vladinog kabineta, jugoslovenski monarh je izašao u susret uticajnim političkim krugovima u Londonu, koji su, kao što je rečeno, sumnjičili vođu srpskih radikala da namereva da novoj državnoj tvorevini - Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, nametne srpsko-pravoslavni koncept državnog uređenja, umesto hrvatsko-katoličkog, zašta su se oni zdušno zalagali. Što se tiče domaće javnosti, regent se trudio da zadovolji ne samo partijske, nego i nacionalne kriterije, jer se ubrzo posle potpisivanja akta o ujedinjenju ispostavilo da je Jugoslavija ipak višenacionalna država, a ne država zajednice jednog naroda sa tri imena, kako su voleli da filozofiraju malobrojni zastupnici “ideologije jugoslovenstva”.

Fatalni izbor

Izborom Stojana Protića (1857-1923) za predsednika prve jugoslovenske vlade, regent je zadovoljio kako mnogobrojne pristalice Radikalne stranke, tako i širu javnost, jer je novi premijer uživao ugled i kao političar i kao jedan od najboljih srpskih novinara toga vremena. Izbor Protića za prvog jugoslovenskog premijera dobro je primljen i u “nesrpskom delu Jugoslavije”, odnosno u Hrvatskoj i Sloveniji, s obzirom na to da se tamo verovalo da se on zalaže za federalističko uređenje države, što je bio glavni cilj političkih krugova u Zagrebu i Ljubljani.
Što se tiče izbora drugih najodgovornijih ličnosti u vladi (potpredsednika, ministra inostranih i unutrašnjih poslova), regent nije bio srećne ruke. Politički nedovoljno iskusan, jer je u to vreme imao nepunih 30 godina, budući kralj, u želji da zadovolji političku javnost u Hrvatskoj i Sloveniji, opredelio se za tri čoveka iz te sredine koja su, nažalost, zbog svog uskonacionalnog i destruktivnog ponašanja, više doprinosili razbijanju nove državne zajednice nego njenom učvršćivanju.
Prva od tih fatalnih ličnosti bio je Anton Korošec (1872-1940), bivši katolički sveštenik i vođa slovenačkih klerikalaca, koji je postavljen na položaj potpredsednika vlade. Regent Aleksandar ili nije znao, ili je olako prešao preko činjenice da je Korošec bio najveći protivnik Jugoslavije, koja je osmišljena na Krfskoj konferenciji (1917), i najveći zagovornik državne zajednice Hrvata, Slovenaca i Srba u okviru Habzburške monarhije. Kao slovenački poslanik u bečkom parlamentu, ovaj bivši katolički fratar bio je inicijator tzv. Majske deklaracije (1917), kojom je traženo da tri južnoslovenska naroda formiraju svoju državu u okviru Austrougarske.

Protiv Beograda

Dok je bio u vladi, Korošec je vešto prikrivao svoje nacionalističke i separatističke poglede, ali kada je izašao iz nje. javno je izjavio: “Ne tiče me se ni Jugoslavija, ni Srpstvo, ni Hrvatstvo. Ja poznajem samo interes slovenačkog naroda, pa ko okupi sve Slovence u jednu državu i dadne im široku autonomiju, spreman sam da mu palim tamjan, ma bio to Musolini, ili Oto Habzburg...”
Slučaj sa Antom Trumbićem (1864-1938), koji je imenovan za ministra inostranih poslova, bio je, u političkom pogledu, još teži, jer ovaj bivši advokat iz Splita i predsednik Jugoslovenskog odbora u Londonu nije na međunarodnoj sceni branio interese Jugoslavije, nego se zalagao za teritorijalne pretenzije Hrvatske i svoje uže domovine - Dalmacije.
Ovakvo ponašanje Trumbića moglo se i predvideti, jer je on na početku karijere pripadao Hrvatskoj stranci prava, čiji je osnivač bio najveći srbomrzac - Ante Starčević, koji se otvoreno zalagao za genocid nad srpskim narodom u Hrvatskoj.
Trumbićevu ličnost najbolje je oslikao naš veliki pesnik Jovan Dučić, koji je kao dugogodišnji jugoslovenski ambasador bio u neposrednom kontaktu sa ovim ministrom. On je rekao: “Trumbić je u mlađim godinama bio starčevićevac, što je ostao celog života, po istom pogledu na svet, kao što balerina ostaje balerina i kad pređe u monahinje. Trumbić je možda od sviju Hrvata najdublje mrzeo Srbe, što dokazuje činjenica da je među Srbima najviše voleo one koji su najgori.”
Treća fatalna ličnost u prvoj jugoslovenskoj vladi bio je ministar unutrašnjih poslova Svetozar Pribićević (1875-1936).
Ovaj Srbin iz Hrvatske bio je poslanik jedne hrvatske stranke koja je nosila naziv “Hrvatsko-srpska koalicija”. On je među srpskim političarima, koji su veoma malo poznavali političke prilike u Hrvatskoj, jer većina njih ni nogom nije kročila u ovu bivšu austrougarsku provinciju - važio kao stručnjak za “hrvatsko pitanje”.
Ubeđivao je srpsku javnost da se Hrvati, kao i Srbi i Slovenci, osećaju kao pripadnici jednog naroda, koji sticajem istorijskih okolnosti nosi tri različita imena, i da zbog toga centralističko državno uređenje neće naići na veći otpor u Hrvatskoj.
Kada je posle izvesnog vremena došao u sukob sa regentom Aleksandrom, vratio se u Zagreb i počeo da šuruje sa najekstremnijim hrvatskim nacionalistima. Tada je u Hrvatskoj postao stručnjak za “srpsko pitanje”, i uveravao Hrvate da je najveći problem Jugoslavije “centralistički režim u Beogradu”.
(Nastaviće se)