Marš golorukog naroda

 DOK su se građani Beograda pripremali da dočekaju svoje oslobodioce i da im iznutra pomognu da se grad što pre oslobodi, koncentrisale su se trupe NOVJ i Crvene armije na pravcima prema Beogradu. Maršal Tito je 6. oktobra najavljivao štabu Prve armijske grupe da je "napad na Beograd vezan sa operacijama Crvene armije " i "naša je želja a i Rusi su tog gledišta da u Beograd uđu prvo naše jedinice".
Četiri dana kasnije izdao je zapovest Prvoj armijskoj grupi za napad na Beograd. Zahtevao je da se što pre spoje jedinice Prve armijske grupe sa jedinicama Crvene armije koje su se u tom trenutku prebacivale preko Velike Morave. Najavljivao je da u pravcu Beograda "kreću krupne snage Tolbuhina sa jednim pojačanim tenkovskim korpusom....Sve ove operacije su u sporazumu s Tolbuhinom s kojim održavamo tesan kontakt".
Da je postojala Titova tesna saradnja sa Tolbuhinom najbolje pokazuje da su skoro istovremeno izdavali naređenja da bi što bolje koordinirali dejstva svojih jedinica. Tolbuhin je 9. oktobra izdao naredbu 4. gardijskom mehanizovanom korpusu da krene na Beograd. Dva dana kasnije 11. oktobra Vojni savet 3. ukrajinskog fronta Crvene armije odlučio je da 4. mehanizovani korpus kao njegova udarna formacija (sastava 36. gardijska tenkovska brigada, 13, 14. i 15. gardijska mehanizovana brigada sa jedinicama ojačanja), sledeće noći pređe Veliku Moravu i ovladava Beogradom najkasnije do podneva 14. oktobra. Za podršku iz vazduha određen je 9. vazduhoplovni mešoviti korpus 17. vazduhoplovne armije.
U tom trenutku 4. gardijski mehanizovani korpus zajedno sa jedinicama ojačanja imao je oko 17.000 vojnika i oficira, 160 tenkova, 21 samohodno artiljerijsko oruđe, 31 oklopni automobil, 366 topova i minobacača, 674 mitraljeza, 15.700 pušaka i automata, 1.038 automobila i 130 radio stanica.

Mostobran

NA drugoj strani 1. armijska grupa NOVJ, kad je osnovana polovinom septembra 1944. imala je oko 25.000 boraca. Prema Beogradu je 5. oktobra krenulo oko 30.000 a prvog dana beogradske operacije divizije su imale preko 40.000 boraca, što jasno pokazuje kako su se jedinice NOVJ u Srbiji brzo popunjavale.
Snage NOVJ prikupljene u osam divizija na prilazima Beogradu predstavljale su najveću koncetraciju jedinica NOVJ na jednom pravcu do tada. One nisu bile dobro naoružane i opremljene. Većina oružja u 9.divizija Prve armijske grupe bila je oteta od neprijatelja a samo deo naoružanja bio je dobijen od saveznika. Tako je uoči napada na Beograd komandant 1. proleterske divizije pukovnik Vaso Jovanović izveštavao da je od 8.500 naoružano 4.800 boraca. Danilo Lekić, komandant 12. korpusa, izveštavao je: "imamo 3.000 nenaoružanih, golih i bosih".
Sve divizije zajedno imale su 30 artiljerijskih oruđa, a nije bilo dovoljno ni minobacača. Zbog takve opremljenosti 1. armijske grupe NOVJ bilo je neophodno da u beogradskoj operaciji učestvuje jedna tako dobro opremljena naoružana jedinica kao što je bio 4. gardijski mehanizovani korpus.
Jedinice 3. ukrajinskog fronta Crvena armije započele su borbena dejstva na teritoriji Jugoslavije 22. septembra u Istočnoj Srbiji. Od tada za nepune dve nedelje jedinice 75. streljačkog korpusa i 57. armije u sadejstvu sa 14. korpusom NOVJ oslobodile su istočnu Srbiju. Uoči dolaska 4. gardijskog mehanizovanog korpusa one su izbile 10. oktobra na Veliku Moravu i na njenoj zapadnoj obali obrazovale mostobran da bi korpusu olakšale prelaz preko reke.
Kad je dobio naređenje za nastupanje ka Beogradu 4. mehanizovani korpus prebacio se na drugu obalu Velike Morave u noći uoči 12. oktobra i nastavio dejstva u pravcu Beograda. Glavni udar sa osnovnim snagama Korpus je nanosio pravcem Velika Plana- Topola - Mladenovac- Beograd a pomoćni udar pravcem Velika Plana- Smederevo- Beograd.
Prilikom prelaza Velike Morave došlo je do prvih susreta boraca 5. krajiške divizije NOVJ sa vojnicima 4. mehanizovanog korpusa. Ti susreti su bili izuzetno emotivni, jer se Crvena armija očekivala tri i po godine. "Oduševljenje je dostiglo vrhunac kad nam je komandant bataljona saopštio da ćemo ići na Beograd zajedno sa Rusima" - pričao je kasnije jedan naš borac o tim susretima. Svuda gde su prošle sovjetske jedinice srpski narod ih dočekivao oduševljeno kao oslobodioce.

Omladina

Sa druge strane Politička uprava 3. ukrajinskog fronta dostavila je svojim vojnicima uputstvo o značaju susreta i saradnje dveju oslobodilačkih armija u borbi protiv zajedničkog neprijatelja u kome se pored ostalog kaže:
"Borci Crvene armije! U Jugoslaviji visoko cene i poštuju vas kao predstavnike velikog ruskog naroda, kao predstavnike Sovjetskog Saveza. Vi ste borci- pobednici i oslobodioci okruženi ljubavlju i poštovanjem čitavog Jugoslovenskog naroda...Pružajte podršku i pomoć stanovništvu Jugoslavije, vojnicima i oficirima NOVJ, jer će to doprineti našoj borbi protiv zajedničkog neprijatelja nemačko-fašističkog zavojevača".
Uprkos ovakvih proglasa ipak će se dogoditi pojedinačni incidenti.
Očekivalo se da će neke jedinice Prve armijske grupe posle susreta sa Crvenom armijom "biti ukrcane na kamione i brzo krenuti u pravcu Beograda" kako je Tito obećavao. Nažalost nije bilo tako. To je jedini njegov predlog iz zapovesti od 10. oktobra koji nije ostvaren. Pokret jedinica NOVJ bio bi time znatno olakšan i ubrzan ali sovjetska komanda nije imala nijedan kamion za tu svrhu.
Sve jedinice 1. armijske grupe morale su se kretati peške ka Beogradu, ali time nisu usporile pokret tenkovskih kolona Crvene armije, rukovođene jakom željom da što pre stignu do Beograda i da pokažu svojoj ruskoj braći po oružju kako ratuju jugoslovenski proleteri. Pokret jedinica NOVJ prema Beogradu, po svom izgledu i sadržaju, ličio je na pravi narodni pohod.
Što su se jedinice 1. armijske grupe više bližile Beogradu, to su redovi 1. proleterskog i 12. udarnog korpusa postajali masovniji. Prva proleterska divizija, na primer, narasla je na oko devet hiljada boraca.
Bataljone i brigade NOVJ pratilo je stanovništvo, ponajviše omladina, sačekivalo je i pozdravljalo svoje oslobodioce. Bile su to manifestacije jedinstva naroda i njegove oslobodilačke armije. Kao da je bilo zakazano takmičenje ko će pre stići u Beograd ili "da vidimo ko će bolje" kako je rekao komandant 36. gardijske tenkovske brigade Nikitin. Na tom veoma napornom i značajnom pohodu učestvovali su borci skoro svih naroda Jugoslavije, najviše Srbi i jedan bataljon Italijana.

Povlačenje

Pred dolazak 4. gardijskog mehanizovanog korpusa u Srbiju Nemci su još koristili put Kragujevac- Beograd za povlačenje svojih trupa iz Grčke. Zbog toga je bilo važno preseći ovu komunikaciju. Na tom pravcu Nemci su posebno utvrdili i branili Topolu i Mladenovac. Jedinice 5. krajiške divizije tri dana su vodile borbu za Topolu. Ta trodnevna borba za dva utvrđena mesta Topolu i Mladenovac na glavnoj komunikaciji kojom su se povlačile nemačke trupe unela je nemir u štab 1. armijske grupe, jer su Rusi bili prešli Moravu, a Topola i Mladenovac nisu bili oslobođeni.
Borba za oslobođenje Topole bio je prvi zajednički boj jugoslovenskih i sovjetskih vojnih snaga u bici za Beograd.
Izvele su ga jedinice 5. krajiške divizije pod komandom pukovnika Milutina Morače i delovi 36. gardijske tenkovske brigade. Konačno 12. oktobra glavna komunikacija prema jugu je bila presečena. Nemačka 117. divizija koja se na čelu Grupe armije "E" povlačila iz Grčke uništena je u Šumadiji, samo se jedan puk povukao u Beograd.
Komandant odbrane Beograda general Šnekenburger pokušao je da interveniše sa rezervama i da sačuva Mladenovac a potom da povrati Topolu ali bez uspeha. Zauzimanjem Topole i Mladenovca Nemci su ostali bez mogućnosti da koriste put od Kragujevca do Beograda za povlačenje svojih trupa iz Grčke. U borbama za Topolu i Mladenovac jedinice NOVJ stekle su prva iskustva u borbenoj saradnji sa mehanizovanim snagama Crvene armije.
Posle oslobođenja Topole, Mladenovca i Ralje jedinicama 1. armijskog korpusa 3. ukrajinskog fronta bio je otvoren put za napad na Beograd. Na putu im se isprečilo jako nemačko uporište na Avali u jačini od jednog puka. Posle kratke ali snažne artiljerijske pripreme 13. oktobra jedinice 4. gardijskog mehanizovanog korpusa i 1. proleterske divizije izvršile su napad sa juga na nemačko utvrđenje na Avali.
Posle kratke ali žestoke borbe spoljni pojas neprijateljske odbrane je bio probijen i ključni nemački položaj na Avali bio je osvojen, a nemačka jedinica uništena.
Tog dana prvi put su se sreli kod Šupljeg kamena ispod Avale komadanti 1. armijske grupe NOVJ, general - potpukovnik Peko Dapčević, i 4. gardijskog mehanizovanog korpusa, general -pukovnik Vladimir Ivanovič Ždanov. Kad je Ždanov poginuo na Avali prilikom dolaska na proslavu 20. godišnjice oslobođenja Beograda Peko je između ostalog pisao i o ovom susretu:
"Prvi put smo jedan drugom stisli ruke - i ostali samo pri tome - mada ćemo kasnije obojica priznati da smo htjeli jedan drugoga stegnuti u zagrljaj 13. oktobra...Mnogi koji su pisali o beogradskoj operaciji misle da smo se prilikom svog prvog susreta dogovorili o usklađivanju osnovnih planova operacije, ali o tome tada temeljitije nije raspravljano.
Jedinice su nastupale prema programu koji su sovjetski generali primili od Tita u Krajovi 3. oktobra, a konačni planovi su usklađeni u Jajincima u zoru 14. oktobra u komandi 1. armijske grupe i Četvrtog mehanizovanog korpusa."

GRUPE ZA LIKVIDACIJE
POKRAJINSKI komitet KPJ za Srbiju naložio je Okružnom komitetu KPJ za Mladenovac da formira partijsko poverenstvo KPJ za Beograd. U zahtevu između ostalog piše: „U Beogradu bi trebalo otpočeti sa akcijama, odnosno likvidacijom izvesnih tipova, agenata, gestapovaca i izrazitih neprijatelja narodnooslobodilačke borbe. To znači da bi vi sa vašeg terena morali slati manje grupe, zapravo ih ubacivati u Beograd. Takve grupe treba stvarati i u samom Beogradu. One treba da budu naoružane revolverima i bombama.“

(Nastaviće se)