Sloboda stigla tenkovima

 POŠTO su oslobodilačke jedinice ovladale Kalemegdanom, preostali nemački delovi, oko 1.600 vojnika prebacili su se pomoću šest brzih čamaca i inženjersko-desantnim sredstvima sa savskog pristaništa na levu obalu Save. Iako je nemački pukovnik Jungenfeld naredio da se savski most poruši odmah po prelasku poslednjih nemačkih tenkova na levu obalu Save nije došlo do eksplozije, čak ni u drugom pokušaju paljenja.
Jedinice 4. gardijskog mehanizovanog korpusa pokušavale su na razne načine da osvoje savski most ali nisu imale uspeha. Tada su general-pukovnici avijacije Sudec i Nedeljin, koji su se zatekli na komandnom mestu generala Ždanova pripremili poseban plan zauzimanja mosta. Nad Beogradom a posebno nad mostom pojavili su se jurišni avioni 9.vazduhoplovnog korpusa koje su štitili lovci. Oni su dejstvovali oko savskog mosta i zemunskog aerodroma i na taj način su neutralisali nemačku protivavionsku i zemaljsku artiljeriju i prikovali za zemlju njenu pešadiju.
PoŠto je prethodno inžinjersko-minerska četa razminirala most, dok su avioni bili u vazduhu počeo je prelaz trupa Crvene armije preko mosta. Najpre se prebacila na levu obalu Save 13. gardijska mehanizovana brigada zajedno sa delovima 14. gardijske mehanizovane brigade. Do podne su prešle most jedinice 211. i 214. puka 73. streljačke divizije Crvene armije, a potom jedinice NOVJ 13. brigada 1. proleterske divizije i delovi 6. proleterske divizije. Prebacivanje je izvršeno pod jakom nemačkom artiljerijskom vatrom i napadima iz aviona usled čega je most bio delimično oštećen.
Nemci su i dalje nastojali da most poruše. U suton 20. oktobra poslali su kamion natovaren eksplozivom u pratnji četiri samohodna artiljerijska oruđa. Međutim, i taj njihov poslednji pokušaj da sruše most nije uspeo, jer su kamion i dva samohodna oruđa uništeni direktnim pogocima topova Crvene armije, a ostala dva samohodna oruđa su se povukla u Zemun.

Beg na Kosu

POSLEDNjE nemačko uporište u Beogradu zadržalo se na Čukarici, gde se još branila borbena grupa nemačkog pukovnika Cimermana. Popodne 20. oktobra oko 17 časova, započele su borbu sa njegovom borbenom grupom jedinice 13. i 15. gardijske brigade Crvene armije i delovi 6. proleterske i 28. divizije NOVJ. Posle dvočasovne borbe Nemci su bili prinuđeni na povlačenje pod zaštitom bataljona za uzbunu “Hofman” i jednog inžinjerskog bataljona. Povukli su se pomoću sedam gumenih čamaca na Adu ciganliju, a odatle skelama preko Save na Bežanijsku kosu.
Prilikom borbi sa nemačkim jedinicama na Čukarici spasen je beogradski vodovod na Belim vodama. Nekoliko dana pre oslobođenja Beograda pozvao je doktor Bošković Voju Todorovića i saopštio mu da pripremi grupu pouzdanih drugova za jednu akciju. On je odredio Momčila Radovanovića, Pavla Ledecija i Milana Mrkovića, koji su se na Slaviji našli sa jednim nemačkim vojnikom. On je hteo da se priključi NOP pa su zajedno sa njim došli do vodovoda na Belim vodama. Poneli su sa sobom i dva revolvera. Rečeno im je da se jave Peri Kovačeviću, radniku vodovoda, koji ih je odveo da razgovaraju sa komandirom Srpske državne straže koja je čuvala vodovod. On je posle izvesnog oklevanja pristao da sarađuje.
Vodovod je ostao netaknut, a Nemci nisu mogli da postave nove mine i onda su na donju kapiju ušli borci 12. krajiške brigade. Pripadnici Srpske državne straže i nemački vojnik su pošteđeni zbog saradnje prilikom spasavanja vodovoda.
Štab Prve armijske grupe NOVJ, čim je pala Kalemegdanska tvrđava uputio je telegram vrhovnom komandantu Titu u kome između ostalog piše: “Konačan juriš na centar i Kalemegdan počeo je prošle noći u ponoć. Ovaj veliki zadatak poveren je slavnoj Prvoj proleterskoj diviziji. Posle dejstva ruskih topova i kaćuša krenuli su 1. srpska brigada, 3. krajiška brigada, 13. hrvatska i 8. crnogorska brigada, sinovi svih naroda Jugoslavije u konačan juriš za oslobođenje svog glavnog grada. Za svaku kuću vođeni su uporni bojevi.
Oko zloglasne Glavnjače vodila se žestoka borba. Nemci su silno utvrdili ovu zgradu u kojoj su pobili mnoge naše rodoljube. Naši borci su smelo izvršili juriš na Glavnjaču, zapalili je. Glavnjača je izgorela do temelja i s njom svi Nemci.Oko fabrike vojne odeće takođe se vodila žestoka borba. U zoru su naši borci izbili na Kalemegdan. Među starim srpskim topovima iz prvog ustanka ležali su moderni nemački tenkovi i topovi. Naši borci su smelo jurišali napred....
VaŠu istorijsku zapovest smo izvršili: oslobodili smo prestonicu Demokratske Federativne Jugoslavije. Boreći se rame uz rame s jedinicama herojske Crvene armije, naši borci su se osvetili nemačkim banditima za sve njihove zločine nad Beogradom, osvetili su šesti april, Banjicu i Jajince”. Na kraju telegrama Tito se poziva da dođe u Beograd. “Oslobođeni Beograd čeka svog oslobodica, maršala Jugoslavije druga Tita”, koji je u Beograd došao 25. oktobra.
Tito je odmah odgovorio i izrazio “svoju zahvalnost i priznanje svim borcima, komandirima, komandantima politkomesarima” u jedinicama NOVJ koje su učestvovale u oslobođenju Beograda, uz zahtev da predlože za odlikovanje jedinice i pojedince koji su se istakli u borbi. Istog dana, Staljin je izdao zapovest da se u čast oslobođenja Beograda izvrši paljba sa 24 plotuna iz 324 topa.
Gubici na obe strane upečatljivo pokazuju žestinu, razmere i posledice sedmodnevne bitke za Beograd. Nemačka posada Beograda imala je oko 15.000 poginulih i oko 7.000 zarobljenih vojnika i oficira. Sa druge strane, Prva armijska grupa NOVJ imala je oko 3.000 poginulih i 4.000 ranjenih dok su jedinice Crvene armije imale oko 1.000 poginulih i neutvrđen broj ranjenih vojnika i oficira. Zaplenjeno je gotovo celokupno teško naoružanje nemačke posade kao i ratna oprema i motorizacija.

Armije kao jedna

Beogradska operacija je bila primer kako treba da sarađuju dve armije u borbama protiv zajedničkog neprijatelja. Iako su komandanti NOVJ i Crvene armije komandovali samo svojim trupama među njima je postojala dobra saradnja kao i između njihovih vojnika u toku borbi. Čak je vladao i izvestan takmičarski duh ko će se bolje pokazati u borbi. U jednom kritičnom trenutku kad je zapretila opasnost od Štetnerove grupacije da zarobi deo tehnike Crvene armije dogodilo se da je Peko komandovao sovjetskim jedinicima da se tehnika povuče, što je Ždanov pohvalio. Dobre odnose nisu mogli da pokvare pojedinačni ispadi vojnika Crvene armije koji su se sastojali u pljački i silovanju, koji su otklonjeni brzom intervencijom Tita kod Kornjejeva i Staljina.
Bitka za Beograd imala je veliki politički i vojno- strategijski značaj za dalje vođenje rata u Jugoslaviji, ali i šire za brži prodor trupa Crvene armije prema Mađarskoj i Austriji i zaštitu njenog levog kila. U unutrašnjosti Srbije i Jugoslavije ona je ubrzala poraz kvislinških i četničkih snaga i time prekratila građanski rat u Jugoslaviji.
Oslobođenjem Beograda i Srbije, NOVJ je dobila stabilnu pozadinu, koja je postala izvor ljudskih i materijalnih rezervi za dalje vođenje rata do konačne pobede i oslobođenja cele teritorije Jugoslavije.
Poslednjih godina u vreme masovnih sudskih rehabilitacija protivnika NOP bilo je pokušaja da se oslobođenje Beograda prikaže kao komunistička okupacija. U cilju zatiranja sećanja na taj značajan događaj čak su promenjeni nazivi ulica koje su nosile imena istaknutih sovjetskih komandanata, maršala Tolbuhina, i Ždanova, zaslužnih za oslobođenje Beograda. Međutim, bitka za Beograd i njegovo oslobođenje bili su značajan korak u pobedi nad fašizmom u Jugoslaviji i time su dali doprinos pobedi antifašističke koalicije pa se takve vrednosti ne mogu potisnuti ni iz kulture sećanja ni iz istorije.

UČITELj NA MOSTU
U spaŠavanju mosta od rušenja veliku ulogu je odigrao učitelj Miladin Zarić. On je stanovao u blizini mosta u Karađorđevoj ulici 69 i primetio da nemački vojnici dovoze ka mostu pakete sa eksplozivom. Pošto je imao određeno iskustvo sa eksplozivom iz prethodnih ratova odlučio je da spreči rušenje mosta. Kada su se 20. oktobra povukli poslednji nemački vojnici preko mosta izašao je iz stana i pionirskim ašovom presekao električne kablove.

“BEOGRADSKE MEDALjE”

ZA ispoljenu hrabrost u borbama za oslobođenje Beograda Prezidijum AVNOJA odlikovao je 794 jugoslovenska vojnika i oficira i preko 2.000 vojnika i oficira Crvene armije, a 13 crvenoarmejaca je proglašeno za narodne heroje Jugoslavije, među njima i general Ždanov. Ordenima i medaljama SSSR odlikovano je 300 boraca i starešina NOVJ. Jedinice Crvene armije koje su učestvovale u beogradskoj operaciji dobile su naziv ”beogradske”, a ukazom Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR ”da bi se ovekovečila uspomena na krvlju zapečaćeno bratstvo sovjetskih i jugoslovenskih naroda u borbi protiv zajedničkog neprijatelja” - ustanovljena je medalja ”Za oslobođenje Beograda”.
KRAJ