Molba banu Jelačiću

 NA severu hrvatskog primorja, na obali Velebitskog kanala nalazi se Senj, sa tvrđavom Nehaj nad gradom i srpskom pravoslavnom crkvom Uspenije Presvete Bogorodice, sagrađenom 1788. godine. Senj je bio jako pomorsko i trgovačko središte, pa su crkvu darivali mnogi grčki i naši pomorci, kao znak zahvalnosti Presvetoj Bogorodici za pomoć u nevoljama tokom plovidbe.
Crkva je tako dobila veoma lepa srebrna kandila, svećnjake, polilej, ripide i druge predmete, te veliki broj celivajućih ikona grčkog i ruskog porekla.
Crkvu su do temelja srušile ustaše krajem maja 1941. godine kada su i groblje demolirali. Kada je posle Drugog svetskog rata građena Jadranska magistrala, crkvište i deo groblja zahvaćeni su novom trasom puta. Ostaci groblja su danas zarasli u šikaru.
U Senju je polovinom devetnaestog veka bila "Mala srpska naseobina" u kojoj je prednjačila trgovačka porodica Mileusnić.
Po popisu iz 1845. godine, u deset domova živelo je 27 muških i 29 ženskih lica pravoslavne veroispovesti, znači svega 56, gde se godišnje rodi po jedno, a premine po četiri lica.
Ipak, Senj je bio malobrojna, ali znamenita crkvena opština sa autonomijom poput Tršćanske ili Riječke.
Više od pet godina će Milutin Tesla provesti u Senju. Od 12. maja 1847. godine: "ja sam došao ovamo 1847. dne 30. aprila", kaže sam Milutin, i u njemu će ostati do kraja septembra 1852. godine. Njegov prethodnik, Petar Kokotović, žalio se protoprezviteru Teodoru Rajačiću, 23. oktobra 1846. godine "kako je ovako malena i siromašna", njegova opština "pa ne može da plaća nikakve nove namete crkvenih vlasti". Neko vreme, radio je pomenuti sveštenik zajedno sa Milutinom, da bi od jeseni 1847. Milutin ostao sam sa bednih 200 forinti godišnje plate, plus svega 40 forinti za kvartir.
Milutinove godine provedene u Senju poklopile su se sa značajnim političkim događajima u to vreme:
u Zagrebu je 25. marta 1848. godine održana Narodna skupština Trojedne Kraljevine, na kojoj je "Srbe posebno obradovala odluka kojom je proglašena "jednakost sviju bez razlike u vjeri", pa su Srbi i Hrvati zajedno slavili Uskrs istog dana, 23. aprila 1848. godine. Vrhunac sloge Srba i Hrvata dostignut je 5. juna 1848. godine, prilikom svečanog ustoličenja Josipa Jelačića za bana, koji je položio zakletvu pred srpskim patrijarhom Josifom Rajačićem.
Ali, prilike na terenu bile su drugačije, pa je ubrzo, ban Jelačić u hrvatskom Saboru zahtevao da se pozovu biskupi zagrebački, senjski i đakovički, "da sveštenicima izdaju nalog da se puk umiri"(!) To je ponajbolje osetio na svojoj koži i sam Milutin Tesla koji je bio prinuđen da se obrati pismom na nemačkom jeziku senjskoj vojnoj komandi s molbom da vojništvo pravoslavno nedeljom i praznikom dolazi u srpsku crkvu, što mu komanda ne uvažava, već njegov dopis "sa nužnim izveštajem" prosleđuje ondašnjem "zapovjedniku zemlje" banu Jelačiću u Zagreb.
Rezultat ovog Milutinovog zahteva od 20. jula 1848. godine, bio je taj, da je major Frošmajer od Šajbenhofa, i dalje slao vojnike u rimokatoličku crkvu, "iz teške mržnje prema blagočestiju našemu i držeći naše svjaščanstvo za ništa", pisao je Milutin Tesla Eparhijskom konsistorijumu.
Ideali kojima se rukovodio tokom čitavog života možda baš najbolje potvrđuju njegove reči izgovorene u Senju 31. jula/12. avgusta 1852. godine:
"Boga mi moga! Ništa mi nije tako dragocjeno kao sloboda, blagosostojanije i napredak Naroda Mog i Braće, i za ovo dvoje:
Cerkvu i Narod, gdi god budem, gotov ću biti život moj položiti".
Premda je 1848. godine proglašena verska ravnopravnost, položaj srpske pravoslavne crkve nije se mogao porediti sa položajem katoličke. Prva je bila trpljena, a druga povlašćena.
Parohije su po pravilu uživale mali imetak ili su bile bez njega, izdržavane isključivo od svojih vernika, mahom siromašnih seljaka. Njima nasuprot, katoličke župe su pored imetka kojim su raspolagale, dobijale i redovne dotacije iz državnih fondova, kojih je SPC bila lišena...
Posle 1848-1849. godine materijalni položaj pravoslavnih sveštenika se još više pogoršao. Seljaci nisu više bili obavezni da ih snabdevaju ogrevnim drvetom, a uvođenje papirnatog novca, i porast cena "posle revolucije" doveo je do velikih skupoća. Revolucija 1848-1849 je promenila i odnos vernika sa sveštenicima. Ugled sveštenika je opao, a to se nepovoljno odrazilo na njihova primanja".
Zbog toga nam je jasno zašto Milutin Tesla u pismu Senjanima kaže: "nestalo je starij ljudij, nestalo je starij popova - duh vremena shvaćajte"! Iste godine, Ante Starčević se oglašava sa svojim antisrpskim tezama, a Bahov režim je hvatao svoje korene.
Posle pet i po godina, Milutin Tesla sa suprugom Đukom i dvoje male dece, odlazi iz Senja.

GEORGINA OD MANDIĆA
GEORGINA Mandić, koju su češće nazivali Đurđija, zapamćena je po nadimku Đuka, majka Nikole Tesle, rođena je za sada neutvrđenog datuma godine 1822. u Gornjem Gračacu, od oca Nikole Mandića (1801-1868), paroha gornjogračačkog i majke Sofije-Soke Budisavljević.
Nikola i Sofija Mandić imali su osmoro dece, a Georgina je bila najstarija. Pošto joj je majka rano preminula bila je prinuđena da veoma rano preuzme brigu o preostaloj deci zbog čega se verovatno i kasno udala za ondašnje prilike.
(Nastaviće se)