FELJTON - HRVATI POTKOPAVAJU NARODNO JEDINSTVO: Novoproglašena država Slovenaca, Hrvata i Srba za savetnike je bila neprijateljska teritorija

STVARANjEM Kraljevine SHS Srbi su smatrali da je rešeno srpsko pitanje otvoreno 1804. okupljanjem svih Srba, sem manjeg broja u Rumuniji i Mađarskoj, u jedinstvenoj jugoslovenskoj državi.

Proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918 , Foto "Vikipedija"

Kao pijemonteška snaga u procesu ujedinjenja, Srbija nije mogla da ne da i pečat prvoj jugoslovenskoj državi: karakteru ujedinjenja, obliku vladavine, unutrašnjem uređenju.

Organizacija vlasti Kraljevine SHS počivala je na etničkom unitarizmu, koji je prema onovremenim shvatanjima najbolje mogao obezbediti interese srpskog naroda. Sam naziv države bio je izraz shvatanja o troimenom narodu. Formula o etničkom unitarizmu bila je 1914-1918. i u međunarodnoj funkciji ujedinjenja, kada je s pozivom na nacionalni razlog razarana višenacionalna struktura polufeudalne Austrougarske. Vreme krajem prvog svetskog rata i posle njegovog završetka proticalo je u znaku prvenstva nacionalnog u Evropi, kao neke vrste „legitimno priznate norme" (Benedikt Anderson). Eksperimentom kralja Aleksandra 1929. nacionalna ideja je sa svojom ideološkom podlogom - integralnim jugoslovenstvom - dovedena do apsurda nedeljivog narodnog jedinstva (jedna država, jedan narod), imajući za posledicu slabljenje jugoslovenske državne ideje i obnovu nacionalnih programa, od kojih se onaj hrvatski zaodevao u federativno-konfederativno ruho.

Da li su svi „partneri" bili jednaki u stvaranju Kraljevine SHS? Hrvatska istoriografska teza insistira na nejednakosti, ali bez uvažavanja činjenica istorijske stvarnosti u smislu odnosa snaga. Srbi su imali slavu pobednika (hrvatski nacionalisti cinično kažu nad dva „krepana carstva"), dinastiju, vladu, vojsku, diplomatski aparat, podršku saveznika, iako bez formalnih ugovornih odnosa; novostvorena država se preko Kraljevine Srbije pojavila na Mirovnoj konferenciji, sve do međunarodnog priznanja; u Jugoslovenskom odboru je bilo malo političara od autoriteta (sem Franje Šupila i Ante Trumbića), uglavnom plaćanih od srpske vlade, sa izuzetkom dva-tri člana; Jugoslovenski odbor je delovao kao propagandna tribina ne uspevši da dobije međunarodno priznanje.

Nezavisno od volje Hrvata i Slovenaca, Antanta je imala obaveze prema Italiji iz 1915. godine, na osnovu tajnog Londonskog ugovora. Država Slovenaca,Hrvata i Srba  nije bila međunarodno priznata, a njena teritorija se na osnovu odluke savezničke komande pod Franše d' Epereom smatrala neprijateljskom. Novoproglašena Država SHS bila je, uglavnom, bez vojske i izložena italijanskoj ekspanziji.

U ISTORIOGRAFIJI se postavlja i pitanje: da li je volja naroda opredeljivala stvaranje Kraljevine SHS? Milorad Ekmečić se upustio u „merenje" te volje i našao da je ona ipak postojala, naravno ne izostavljajući katoličke otpore, kao i različita raspoloženja naroda u Dalmaciji i severnoj Hrvatskoj. No, volja se u takvim istorijskim situacijama nikada ne može matematički izračunati. Volja naroda Vojvodine i Crne Gore legalizovana je odlukama novosadske i podgoričke skupštine novembra 1918. godine. Jugoslaviju je, nesumnjivo, hteo srpski narod u Austrougarskoj. Makedonska nacionalna svest nije bila razvijena, niti su Makedonci imali svoje stranačke organizacije, pokrete i predstavnike koji bi ih zastupali, mada je bilo pojedinačnih i grupnih istupanja i slanja memoranduma inostranim forumima u kojima se isticala makedonska nacionalna samobitnost.

Poznato je da nijedna država koja izrasta iz protivurečnih istorijskih kretanja ne bi formalnim cepidlačenjem mogla zadovoljiti savršenstvo merila; uvek bi joj nedostajao neki element. Izgleda nam mnogo važnije: ko je odbranio hrvatski i slovenački etnički teritorij i kako bi delovi bivše Austrougarske podneli posledice poraza Carevine i tabora Centralnih sila uopšte? Hrvati su 1918. i te kako mogli računati i na otpor Srba u Hrvatskoj, raspoloženih za ujedinjenje i spajanje sa maticom.

U istorijskoj nauci nema mesta hipotetičkim razmatranjima, poput onih da li bi Srbi 1918. dobili granice predviđene Londonskim ugovorom? Ipak postavimo pitanje: kako bi se praktično ponašala Italija, podržavana od Francuske i Engleske, bez obzira na to što bi najvećim delom odredbe Londonskog ugovora bile legalizovane? Srbi 1918. nisu mogli računati na Rusiju, slovensku zaštitnicu, koja se nalazila u haosu Oktobarske revolucije.

Hrvati bi - nastavimo li sa hipotetičkim razmatranjem - u izmenjenoj konstelaciji počeli otvarati teritorijalne zahteve. Moglo se dogoditi ono od čega je strahovao Nikola Pašić, da se u vidu, pa makar i okrnjene Hrvatske, na zapadu Srbije pojavi jedna nova Bugarska, stežući je sa istoka i zapada.

SRPSKA politika 1918. kao da nije bila svesna milenijskog prevrata koji se zbio stvaranjem Kraljevine SHS. Radilo se o prekoračenju granica različitih civilizacija i vera, drukčijih tradicija i mentaliteta; okupio se u jedinstvenom državnom okviru svet i geografski ambijent koji se Austrougarska prvi put posle rimskog vremena našao u jednoj celini.

Za razliku od Srba i Crnogoraca, Hrvati nisu imali svoju državu. Živeći u Austrougarskoj, oni su nastojali raznim nagodbenim vezama da steknu što autonomniji status. Nezadovoljstvo svojim istorijskim položajem ispoljilo se i u Kraljevini SHS, odnosno Jugoslaviji. Srpskoj politici nije bilo blisko niti razumljivo isticanje posle 1918. anahronih iskustava o dualizmu, federativno--konfederativnim vezama, na kojima je istrajavala hrvatska politika u svojstvu osnovnog opozicionog faktora srpskoj vladajućoj politici. Pojmovi povjesnog državnog prava, metodi bojkota, izdvajanje narodnih poslanika (zastupnika) u neka posebna predstavništva („zastupstva") koja su se obraćala međunarodnim telima, slanje emisara na Zapad radi nalaženja zaštite ili internacionalizacije hrvatskog pitanja, vodila su paralizi saradnje, izazivajući nezadovoljstvo srpske strane... Politika Stjepana Radića, vođe Hrvatske republikanske seljačke stranke (HRSS), u suštini je išla na podelu vlasti u Kraljevini. Hrvati su potkopavali državu koju nisu prihvatali, jer se zasnivala na koncepciji troimenog naroda, odnosno na principu narodnog jedinstva. Njihova politika će pokazati strahovitu opstruktivnu moć u odnosu na Jugoslaviju, koja se može posmatrati u celom međuratnom razdoblju, pa i posle Sporazuma Cvetković - Maček. Srpska politika je branila rešenja državnog uređenja koja su više odgovarala tradiciji srpskog državnog života, bez poznavanja federativnih i konfederativnih oblika. Otkrivala su se dva iskustva i svesti o državi: jedno, po kome država nastaje u procesu nacionaloslo-bodilačkih ratova, potirući ono drugo hrvatsko, koje je Maček jednom prilikom nazvao - asociranjem na ugovore i nagodbe, sa njihovim obnavljanjima i revizijama, notarskim.

DRŽAVU nastalu 1918. neki istoričari nazivaju „državom pomirenja", između ostalog, jer je u sastav vojske Kraljevine SHS primila hiljade oficira poražene vojske Austro-Ugarske. Možemo li da ne podsetimo da su se u aparatu vlasti i privrede Kraljevine SHS nalazili predstavnici hrvatskog građanstva, dok je finansijska oligarhija Hrvatske sa svojim novčanim zavodima, pre svega Zagrebačkom štedionicom, predstavljala najjaču finansijsku snagu u državi. Na tlu Slovenije, Hrvatske i Vojvodine bila je smeštena najvažnija industrija Kraljevine Jugoslavije, ako izuzmemo vojnu koja se uglavnom nalazila na teritoriji Srbije. Jugoslovenski krajevi pod Austrougarskom bili su neuporedivo razvijeniji od Srbije i Crne Gore, ali daleko inferiorniji od Austrije, Mađarske, a naročito Češke i Moravske u kojoj se nalazilo jezgro industrijske moći Austrougarske. Nova država je eksproprisala strane agrarne veleposede i sprečila odlivanje zemljišne rente u inostranstvo, ali joj nije pošlo za rukom da nacionalizuje strani kapital u industrijskim preduzećima i novčanim zavodima, vezan za Beč, Peštu, Prag.

STVARANjE DRŽAVA

NACIONALNI, ekonomski i kulturni konglomerat Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nazivao se posle 1918. i u celom međuratnom razdoblju nemogućom državom od samog početka, istorijom teško razumljivog haosa za evropski način razmišljanja. Međutim, prva jugoslovenska država nije bila izuzetak prilikom stvaranja novih nacionalnih država na ruševinama bivših carstava. Zašto bismo zaboravljali Čehoslovačku, sa Česima (pa i Moravcima), Slovacima, Mađarima, te sudetskim Nemcima.

 SUTRA: U ZAJEDNIČKOJ DRŽAVI JE IZOSTALA BRIGA O SRBIMA 

Preporučujemo

Feljton

0 0

FELjTON - MLADA BOSNA I PRINCIP POLITIČKI OSETLjIVA TEMA: Nakon ratova 1990-ih godina slika o Mladoj Bosni je u znatnoj meri promenjena

13. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - FRANC FERDINAND JE BIO SIMBOL DRŽAVE HABZBURGA: "Vidovdan četrnaeste" nije nestao ni kada su krajem 1918. topovi utihnuli

12. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - BEČKA VLAST UVODI VOJNU DIKTATURU SAMO ZA SRBE: Gavrilo Princip i drugovi zalagali su se za stvaranje nacionalne države

11. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - DEMOKRATSKI KARAKTER NOVOG NACIONALIZMA: Omladina nije odlazila u crkve iz religioznh razloga već da budu odani "našoj crkvi"

10. 07. 2024. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije