ZAPADNA SRBIJA NAJVEĆA OSLOBOĐENA TERITORIJA: Hajnrih Himler još 1942. u Mihailoviću prepoznao najvećeg balkanskog neprijatelja sila Osovine

DRAGOLjUB Mihailović bio je generalštabni pukovnik, obaveštajac.

SAVEZNICI Draža sa pukovnikom Mekdauelom i kapetanima Musulinom i Lalićem , Foto "Vikipedija"

Pre Drugog svetskog rata, tridesetih godina, bio je na službi u Bugarskoj kada je tamo izvršen državni udar pod vođstvom viših oficira iz organizacije Zvono. Savremenici su podozrevali da je Mihailović imao neke veze s pučistima. Posle je službovao po raznim mestima jugoslovenske monarhije, neko vreme u Dravskoj banovini – današnjoj Sloveniji. Nije brzo unapređivan niti je bio u milosti nadređenih. Bio je poznat kao prilično svojeglav čovek, koji je u službene dokumente ušao i kao ženskaroš – na šta se tada nije dobro gledalo – koji se sukobljavao sa suprugom. Na fotografiji koju je u jednoj od svojih knjiga objavio neumorni istoričar Dušan Babac, u pozadini okupljenih oficira kraljeve garde koji su pozirali pred objektivom vidimo mladog Mihailovića kako iza drugova, zajedno sa dvojicom klasića, razdragano peva šireći ruke. Uoči Aprilskog rata 1941. godine Mihailović je bio pukovnik sa uzornom porodicom, koju su pored supruge činili dva sina i ćerka. Te 1941, svega desetak dana nakon što je dečaka iz Ivanjice, tog „činovničkog Sibira“ (uz Pirot najudaljenije periferije) pretkumanovske Srbije, odavno prešao svoj zenit i da će možda pred penziju, nekako dobiti još i čin brigadnog generala.

Potom je došao slom. Za svega dvanaest dana, bez veće bitke, sa usamljenim aktima samoubilačke hrabrosti oficira i vojnika kraljevske vojske, propala je Kraljevina Jugoslavija. Pod udarima sila Osovine država se brzo urušavala podrivana delovanjem nacističkih saveznika, nezadovoljnih manjina – Nemaca, Mađara i Albanaca – ali i izdajom Hrvata, njenog temeljnog naroda. Primere junaštva jugoslovenskih vazduhoplovaca; pomoraca Spasića i Mašere, koji su bili na palubi kada su u vazduh podigli brod koji nisu hteli da predaju okupatorima; pešadijskog oficira Božidara Žugića, koji je pred starešinom koji je pokušao da preda jedinicu ubio mađarskog oficira koji je primio izdajničku predaju...

NA POČETKU rata Mihailović je u Kiseljaku kod Sarajeva bio na dužnosti načelnika Operativnog odeljenja Druge armije. Prelazi u Slavoniju i nastoji da pod udarom neprijateljskih vojski prebaci što više jedinica u Bosnu. Rušenje mosta na Savi kod Brčkog naredio je 9. aprila 1941. Nekoliko dana kasnije u Gračanici stupa na dužnost komandanta Brzog odreda. Njegova jedinica ušla je u borbu sa ustašama koje su se pojavile kod Dervente i Bosanskog Broda. Naredbu za predaju, koja je usledila kapitulaciji Jugoslovenske kraljevske vojske, on odbija i proglašava početak gerilske borbe. Mesec dana kasnije sa delovima svoje jedinice dokopao se Ravne Gore u Zapadnoj Srbiji. Tu će biti štab njegove oružane sile – Jugoslovenske vojske u otadžbini.

Tokom leta 1941, podstaknuti širenjem evropskog rata na Istok, stanovnici Srbije su se podigli na oružani ustanak. Dogodilo se ono čega su se školovani srpski oficiri plašili. Tako je krajem zime 1917. započeo masovni ustanak u oblasti Toplice, izazvan kako brutalnim bugarskim režimom tako i nadama u srpski i saveznički uspeh na frontovima. Pobede u Rumuniji i Makedoniji su izostale, ustanak je ugušen uz do tada neviđenu surovost. Borbe su 1941. počele sa očajničkom pobunom srpskog naroda protiv nasilja hrvatskih i muslimanskih ustaša u Hrvatskoj, Bosni, Hercegovini, Sremu i Raškoj oblasti, te velikim nadama mnogih Srba i Jugoslovena u brzu pobedu Crvene armije.

Narodni očaj i nadu na ruševinama države koristila je mala i ekstremna Komunistička partija Jugoslavije. Do septembra su ustanici uspeli da zauzmu velike prostore na zapadu Srbije. Iako nisu značajnije omeli nemački ratni napor, bila je to najveća slobodna teritorija u nacističkoj Evropi pre 1944. godine, na kojoj je, prema posleratnim procenama, živelo čak milion stanovnika. Ustanak je, međutim, već u oktobru 1941. došao u krizu. Počele su nemačke represalije – za jednog ubijenog nemačkog vojnika streljano je stotinu, a za ranjenog pedeset građana Srbije. Usledio je napad nadmoćnih snaga na ustaničke oblasti. Do tada, i pored pregovora, nije došlo do objedinjavanja ustaničkih snaga. Tako nešto i nije bilo moguće, pošto je KPJ preko partizanskog vođstva na oslobođenim teritorijama započela revolucionarnu promenu. Uz borbu protiv okupatora, tada je počeo i građanski rat između partizana i četnika.

PORAZ je bio neminovan, ali su posle njega partizani nastavili znatno centralizovaniji, bespoštedni gerilski rat s težištem u Bosni, Hercegovini, Crnoj Gori i Hrvatskoj.

Istoričar Predrag J. Marković video je modernizacijski domet kao meru razlike između dva pokreta. Jedni su za junakinju pesme uzeli omladinku Maru, koja je bolesna, ali moli majku da je dovede do prozora da vidi partizanske proletere s kojima bi marširala da je zdrava. Drugi su žene ostavili kod kuća da pevaju draganu za koga žele da se udaju, ali im zbog rata svadbena dunja truli u fioci. U svakom slučaju, četnički pokret je bio manje voljan da žrtvuje civile okupatorskoj odmazdi, nije bio spreman da se sukobljava s neprijateljem ukoliko tako nešto nije bilo vojno opravdano.

Okupatori uglavnom nisu pravili razliku između četnika i partizana. Privremeni sporazumi delova četničkog pokreta s lokalnim nemačkim komandantima ili komande NOV-a s Vermahtom 1943. nisu nikakav dokaz o kolaboraciji jednog ili drugog pokreta.

Najveća operacija jednih protiv drugih bez svake sumnje bila je takozvana Četvrta neprijateljska ofanziva na Neretvi, kada su partizani zajedno okupatorima i ustašama nastojali da obezbede ovu oblast od moguće invazije saveznika. Na drugoj strani, lično je Hajnrih Himler još 1942. u Mihailoviću prepoznao najvećeg balkanskog neprijatelja sila Osovine. Do 1944. osumnjičeni četnici činili su većinu zatočenih logoraša na Banjici.

Četnici su izvršili atentat na pukovnika Masalovića i zarobili i pogubili Kostu Pećanca, komandanta svih četničkih jedinica u predratnoj Jugoslaviji, koji je sarađivao s Nemcima. Do kraja rata četničke jedinice spasle su 514 savezničkih pilota i članova posada čiji su avioni oboreni nad Srbijom. Bio je to neverovatan podvig, posebno s obzirom na činjenicu da su američki i britanski avioni bombardovali srpske gradove bez strateške potrebe i često brutalnije nego Luftvafe tokom Aprilskog rata.

Odluka Zapadnih saveznika da se iskrcaju na Siciliji i u Italiji, umesto na Balkanu, zatim kapitulacija Italije i veća spremnost partizana da zaposednu gradove s velikim količinama oružja i municije, učinili su da podrška SAD i Britanije postepeno bude prenesena na partizane. Posle ulaska Crvene armije na Balkan stvari su bile odlučene.

Srbija je u to vreme bila u većoj meri naklonjena četnicima nego partizanima. Ipak, dolazak 300.000 crvenoarmejaca i stupanje nekoliko desetina hiljada pripadnika NOV-a u Srbiju zapečatilo je sudbinu ne samo JVO već i svake mogućnosti da Srbija i Jugoslavija ne budu komunističke. Iako su četnici davne 1941. zauzeli Loznicu – prvu oslobođenu varoš u Jugoslaviji – a 1944. pomogli Crvenoj armiji prilikom oslobađanja nekoliko gradova u Srbiji, oni su tretirani kao neprijatelji, a uskoro ih je pod britanskim pritiskom kralj Petar Drugi pozvao da se bezuslovno priključe partizanima.

PORAZ ČETNIKA NA ZELENGORI

KAKO se kraj rata bližio komandanti vojske Draže Mihailovićeva su često tek nominalno priznavali njegovu vrhovnu komandu; Rasuli su se po srpskim zemljama nastojeći da se povuku na Zapad. Major Pavle Đurišić pokušao je da se skloni u Austriju, ali su ga na Lijevče polju na prevaru zarobile i brutalno ubile ustaše. Većina njegovih sedam hiljada vojnika ubijena je tokom narednih meseci. Mihailović je odbio da napusti zemlju s poslednjom američkom misijom u svom štabu. Držao se neko vreme u severnoj Bosni, a onda su na Zelengori partizani u velikoj ofanzivi poubijali bezmalo 8.000 njegovih najupornijih saboraca. Poginuo je i njegov najmlađi sin, još uvek maloletni Vojislav.

 SUTRA: PRESUDA ĐENERALU DRAŽI PUNA NELOGIČNOSTI 

Preporučujemo

Feljton

0 3

SRBIJA U TREĆEM RAJHU BEZ STATUSA DRŽAVE: Albreht fon Klajstenburg, potomak pruskih aristokrata postaje Ljubo Babić i dvostruki izdajnik

12. 03. 2025. u 18:00

Feljton

0 1

NEDIĆEVA VOJSKA NIJE UČESTVOVALA U HOLOKASTU: Posle pada Francuske proleća 1940. godine pobeda Sila Osovine smatrana je neizbežnom i trajnom

11. 03. 2025. u 18:00

Feljton

0 0

POSLUŠNICI BEZ MORALA U SLUŽBI NEMAČKIH OKUPATORA: Stvaranje Specijalne policije u okupiranom Beogradu lično je zamisli Dragi Jovanović

10. 03. 2025. u 18:00

Feljton

0 24

SRPSKI KVINSLIZI U DRUGOM SVETSKOM RATU: U Kraljevini Jugoslaviji osim Srba i Slovenaca, ostali narodi bili su pronemački nastrojeni

09. 03. 2025. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije