PLAĆENICI U SLUŽBI UGARSKE I ZAGREBA: Kratka hronologija stvaranja antisrbijanskog raspoloženja u Vojvodini

KAO I U DRUGIM južnoslovenskim oblastima u Austrougarskoj, i u Vojvodini je antisrbijanstvo imalo svoje korene u prošlosti.

Stevan Popović, književnik i advokat uređivao je novine po željama Budimpešte, Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

Ali, za razliku od antisrbijanstva u Crnoj Gori, na primer, ono nikad nije zahvatilo šire narodne mase, već je isključivo bilo ograničeno na određene krugove, pojedine političke ličnosti i pojedine političke struje i partije, zatim listove koji su stajaliu službi Budimpešte i bili finansirani iz fondova ugarske vlade.

Neposredno pred rat 1914. godine, po svom antisrbijanstvu naročito se isticala Narodna stranka, osnovana 9. aprila 1910. godine u Žablju, u srcu slavne Šajkaške, koja je dala mnoge srpske velikane, između ostalog i Svetozara Miletića, rođenog u Mošorinu.

Sastavljena uglavnom od ljudi koji su napustili Radikalnu stranku Jaše Tomića, ova stranka se u najvećoj meri oslanjala na mađarsku Nacionalnu stranku rada Ištvana Tise.

Njen organ bio je list  „Srpstvo“ koji se najčešće meša sa istoimenim vršačkim listom sasvim drugojačijeg pravca. Zbog toga što je ružno pisao o Srbiji, i što je bio u službi mađarske politike uopšte, ovaj list je nazvan - „čedom bluda “.

Najcrnje o Srbiji i Srbijancima pisalo je „Srpstvo “ pred balkanske ratove, kad je urednik bio  Milan L. Popović. Tada se u „Srpstvu“ moglo pročitati, na primer, da 6i Srbija trebalo da se okane svojih glupih, revolucionarnih iluzija o ujedinjenju Južnih Slovena, da se opameti, likvidira „Crnu ruku“, napusti  „ludorije o državnoj samostalnosti “ i „pokorno “ nađe modus-vivendi u senci krune Svetog Stefana, koja „istorijski ima više prava na Srbiju od samih Sr6a...“

Kad je izbio Prvi svetski rat, „Srpstvo» je pozvalo Srbe, građane Novog Sada, da dođu na koncert  radi svečanog ispraćaja vojnika pripadnika 6. pukovnije na front u Srbiji.

SLUŽEĆI INTERESIMA neprijatelja Srbije i srpskog naroda, možda još više nego „Srpstvo“ zabrazdio je jedan drugi list, koji je počeo izlaziti u Novom Sadu 1885. godine, pod nazivom „Novo do6a“. Njegov glavni urednik bio je Stevan Popović, književnik, publicista i advokat. (Pre nego što se stavio u službu neprijatelja Srbije i srpskog naroda, Popović je bio veliki borac za program Miletićeve Narodne stranke. Važio je čak za „drugu dušu“ Svetozara Miletića. Uređujući svoje novine u svemu po željama Budimpešte, on je kod ugarskih vlasti „visoko kotirao“. Smatran je za „pravog Mađara“,  kao i Jaša Ignjatović, uostalom, koji mu je bio prvi saradnik...

Kako se vidi iz pisma koje je uputio Kolomanu Tisi, moleći ga za subvenciju, Popović je isticao da se obavezuje boriti se „iz lojalnih građanskih osećanja i patriotskih obaveza protiv svih neprijatelja ugarske vlade, protiv radikalskih listova u Srbiji i svih drugih neprijatelja Austrougarske, a za pobedu mađarske državne ideje.  Pre „Novog do6a“, mađarskoj državnoj ideji služio je list „Srbski narod», pokrenut 13. oktobra 1869. godine. Zbog izrazitog mađaronstva i otvorenog pretpostavljanja interesa Mađarske interesima sopstvene, srpske nacije, srpski patrioti su ga nazvali - „Turskim narodom». 

Njegov glavni urednik, Jovan Grujić Jota, pak, nazivan je  plaćenikom i bitangom. Uprkos svemu tome „Srbski narod“ i njegov glavni urednik produžili su da „metanišu “ vlastima u Pešti. Jota je isticao, s ponosom, da je „Srbski narod“ prvi i jedini list na srpskom jeziku, koji „ne samo da smelo zastupa mađarsku državnu ideju, nego odlučno odbija od sebe sve separatističke tendencije“.

U službi Ugarske, a protiv Srbije, bio je i list „Narodnost“ , pokrenut u Pančevu u aprilu 1897. godine (izdavač i urednik Todor Bekić, pravnik po zanimanju). Nastojeći da ispuni svaku želju Budimpešte, ovaj list je neprestano napadao Srbiju, njenu politiku i njene glavne državnike i političare. Naročito žestoko okomljavao se na Nikolu Pašića, optužujući ga da je prestao da bude Srbin, da se pretvorio u Jugoslovena.

* * * * * * * * * * * * *

Jaša Tomić na udaru jugoslovenske istoriografije

NA METI antisrbijanskih listova, i stranaka, kao što je bila Miletićeva Narodna stranka, stalno su bili i radikali Jaše Tomića, koji su se konsekventno zalagali za jedinstvo Vojvodine i Srbije. Oni su proglašavani za izdajnike i javno optuživani da im je cilj da dovedu u Vojvodinu kralja Petra.

Od poznatijih Vojvođana, koji su ustajali protiv radikala i njihove „svesrpske“ politike, jedan od najupornijih bio je — Vasa Stajić. Stajić, inače nacionalni i kulturni radnik, u mladosti je bio socijalista, organizovao je srpsku nacionalističku i revolucionarnu omladinu u Vojvodini i  pokrenuo je list „Novi Srbin . Pred početak Velikog rata osuđen je na 10 godina robije i bio u zatvoru do 1918. godine. Te 1918, zajedno sa još nekim Srbima, izjasnio se protiv neposrednog pripajanja Vojvodine Srbiji. Kao Vasa Stajić mislili su i demokratski prvaci u Vojvodini - J. Bogdanov, Duda Bošković, Nikola Milutinović, Petar Konjović, Stojan Jakšić. Njihov list ,Jedinstvo“, u broju 30 iz 1919. godine, optužio je Jašu Tomića i vojvođanske radikale da „idu za šovinističkim srpskim hegemonizmom».

...U hrvatskoj, ali i srpskoj istoriografiji posle Drugog svetskog rata direktno pripajanje Vojvodine Srbiji ocenjeno je  kao politički uspeh srpske 6uržoazije, koji je odgovarao „Pašićevim koncepcijama o Vojvodini kao čisto srpskoj zemlji“.

Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

Među srpskim istoričarima koji su posle Drugog svetskog rata naročito oštro osuđivali Jašu Tomića zbog sprovedenog pripajanja Vojvodine Srbiji, nalazio se i Kosta Milutinović.  U nekim svojim tekstovima (objavljenim u Hrvatskoj) on je isticao, da je Tomić „celog života propagirao ideju o Velikoj Srbiji pod hegemonijom Beograda i pod dominacijom radikalske velikosrpske buržoazije». A zatim, da se Tomić, „možda kao ni jedan srpski političar uporno i najotvorenije protivio čak i imenu Jugoslavija “.

NESLAGANjE SA Kostom Milutinovićem, i „zvaničnom “ srpskom, odnosno jugoslovenskom istoriografijom posle Drugog svetskog rata u pogledu ocene Jaše Tomića i njegovog zalaganja za sjedinjenje Vojvodine sa Srbijom, izrazioje samo jedan čovek u Vojvodini — advokat M. Botić iz Novog Sada. U „Glasniku“ Advokatske komore Vojvodine (broj 10,11,12 za 1968. godinu) on je istakao, da se akcije vojvođanskih radikala ne 6i mogle okarakterisati „kao šovinističke i velikosrpske “, a što se tiče samog Jaše Tomića, da se on u ovim akcijama pokazao „kao istinski borac za nacionalno oslobođenje « i da nikoga „nije hteo da popravoslavi, niti pod plaštom jugoslovenstva da pretvori u Sr6ina...“

Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

Ova ocena o radikalima i Tomiću bila je u svemu tačna. Jer, kod njih se nije radilo ni o kakvom „velikosrpstvu»›, već jednostavno o srpstvu, o zdravom i trezvenom gledanju na odnose Srba u Vojvodini i Srba u Srbiji. Bolje, mnogo bolje nego svi oni koji su ga napadali zbog „velikosrpstva“, Tomić je znao  kao iskusan političar  da Vojvodina, da srpski narod u Vojvodini ne bi nikad došao do svog oslobođenja od Ugarske, odnosno Austrougarske, da nije bilo Srbije, da Srbija nije uspela da ostvari svoj nacionalni program. Mnogo godina posle smrti Jaše Tomića, 9. aprila 1995, doživotni predsednik Matice srpske, akademik Boško Petrović, reći će: „Mi nikada nećemo i ne smemo zaboraviti da bismo ovde ,u Vojvodini, bili mađarizovani i progutani da nije bilo Srba iz Srbije”. 

* * * * * * * * * * * * *

Vojvođanski radikali pomrsili hrvatsku političku računicu

ZBOG PRIPAJANjA Vojvodine Srbiji, 1918. na radikale i Jašu Tomića žestoko se okomio Zagreb. Tomić i radikali optuženi su da su „rušioci jugoslovenstva“, da su isto što i frankovci u Hrvatskoj. U stvari, Tomić je sa svojim radikalima pomrsio Zagrebu čitavu političku računicu. Ali i onim Srbima u Vojvodini koji su svoje poglede upirali više prema Sljemenu nego prema Avali. Među tim Srbima nalazio se i Tihomir Ostojić, sekretar Matice srpske u Novom Sadu. U rezoluciji Ostojićeve grupe, donetoj 25. oktobra 1918. rečeno je - „u ime srpskih i demokratskih elemenata Južne Ugarske“ - da se Narodnom vijeću u Zagrebu, osnovanom 18. oktobra 1918, priznaje „potpuna i isključiva kompetencija i kad se radi o vojvođanskim pitanjima“.

Ostojićevoj grupi pripadao je i Vasa Stajić, koji je bio izabran u Narodno vijeće u Zagrebu. Ali, kako je sam kasnije izneo, brzo se razočarao u Zagreb - „atmosferom i ponašanjem jednog dela Hrvata, koji su na granicama Hrvatske hteli da zaustave srpsku vojsku kao tuđu“. Činjenica je da je Stajić javio iz Zagreba u Novi Sad, pred odluku Velike narodne skupštine o pripajanju Vojvodine Srbiji, da je u Zagrebu već „izglasano ujedinjenje“ i da nema smisla donositi posebnu odluku o prisajedinjenju Vojvodine Srbiji.

Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

Ovaj „savet“, međutim, malo je ko od Srba u Vojvodini bio spreman da prihvati, a ponajmanje radikali.„Ali i da smo svi pristali na to, onih 700 poslanika svukli bi nas sa govorničke tribine i proglasili bi bez nas ujedinjenje sa Srbijom“, rekao je Jaša Tomić, verno slikajući raspoloženje protiv nastupanja sa Zagrebom.

Protiv priključenja Vojvodine Srbiji od političkih ljudi iz Hrvatske bio je i Svetozar Pribićević. I on je smatrao da Vojvodina treba preko Zagreba da uđe u Jugoslaviju. Time išao naruku onim snagama u Hrvatskoj, koje su težile dualističkom uređenju jugoslovenske države, a radi obezbeđenja prevlasti Hrvatske i Slovenije, sa Bosnom i Hercegovinom i Vojvodinom, nad Srbijom i Crnom Gorom. Pribićević je svoje pouzdanike slao iz Zagreba u Novi Sad da organizuju ulične manifestacije i tako pridobiju vojvođansko javno mnjenje za priključenje  Zagrebu, odnosno tamo proglašenoj, a međunarodno nepriznatoj Državi Slovenaca, Hrvata i Srba.

Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

PRVI I GLAVNI podržavalac Svetozara Pribićevića i njegovih nastojanja da osujeti pripajanje Vojvodine Srbiji bila je Demokratska stranka Vojvodine koja je osnovana 3. februara 1919. godine. Glava ove stranke bio je pančevački advokat Dušan Duda Bošković, koji će se ubrzo pročuti kao stegonoša pokreta za odcepljenje Vojvodine od Srbije i njeno pretvaranje u posebnu, autonomnu jedinicu, po volji Zagreba. Videći u Pribićeviću svoju uzdanicu,  političara s kojim će moći da ostvari svoje separatističke ideje, Bošković ga je neprestano slavio preko svog lista „Pančevac“. Međutim, Pribićević je u Pančevu, aprila 1920, na jednom zboru, na iznenađenje Boškovića, u svom govoru zatražio od demokrata u Vojvodini da odmah prekinu sa „pokrajinskim patriotizmom“. Bio je to jak udarac autonomistima, međutim, Pribićević, kada bude lišen blagonaklonosti kralja Aleksandra, odreći će se svega što je rekao 1920. Tada  on poručuje  autonomašima  da što pre raskinu sve veze sa Srbijom, da joj okrenu leđa, da „sami budu gospodari u svojoj kući“.

Ako zahtevaoci pretvaranja Vojvodine u autonomnu jedinicu, nezavisnu od Srbije, nisu dobili podršku od Svetozara Pribićevića, s kojom su računali, dobili su je od lukavog i do zla boga veštog, Antona Korošca, vođe slovenačkih klerikalaca. On je vojvođanske autonomiste podržao   izjavljujući da je pitanje autonomije Vojvodine za Slovence isto tako važno kao i pitanje autonomije Slovenije. Na Koroščevo podupiranje vojvođanske kuće odozgo, najenergičnije reagovali su vojvođanski radikali. Jasno i glasno, da to niko nije mogao prečuti, a pogotovu Korošec, oni su izjavili, da se Vojvodina svojom voljom, na najdemokratskiji način, priključila Srbiji ne postavljajući pri tom nikakve uslove, da Vojvođani nisu nikakvi špekulanti (kao Slovenci) da bi „svojom revolucijom trgovali“,  da Vojvodina „ne želi da bude drugo do li severna Srbija“.

* * * * * * * * * * * * *

Parolu „Vojvodina Vojvođanima“ prvi su preuzeli komunisti

DEMOKRATE SU 1928. postavile zahtev da se Vojvodini da bezuslovna autonomija...

Barjaktar cele akcije bio je i ovog puta Duda Bošković. U Narodnoj skupštini Jugoslavije, on je zagrmeo protiv Srbije, i, zahtevajući autonomiju, tražio je da Vojvodina sama rukovodi svim svojim poslovima. U avgustu i septembru 1928. Boškovićev list „Pančevac»›, pisao je, da Vojvodina „hoće da bude svoja“, jer na to ima istorijsko pravo.

Ulje na vatru antisrbijanstva u Vojvodini dosipao je i jedan Srbijanac - Milan Grol, prvak Demokratske stranke Ljube Davidovića. U listu „Narod“, koji su Davidovićeve pristalice pokrenule u Novom Sadu (6. septembra 1924. godine) on je svestrano podržavao proteste Vojvođana protiv politike koja je vođena u Beogradu. „Dušebrižništvo“ Milana Grola vezano za Vojvodinu bilo je začinjeno i njegovom željom da postane ministar...
Antisrbijanska struja u Vojvodini istupila je 1932. godine sa parolom „Vojvodina Vojvođanima «. Pod ovim nazivom donesena je i jedna rezolucija („vojvođanske punktacije“ po ugledu na „zagrebačke punktacije») u kojoj je zahtevana autonomija za Vojvodinu.

Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

Vojvođanske punktacije, i samu parolu „Vojvodina Vojvođanima“, kao prvi preuzeli su komunisti. Rezolucija koja je donesena u decembru 1932. godine nije odmah saopštena javnosti - podatak je koji baca sasvim jasno svetlo na političke prilike u Vojvodini tog vremena. Ona je držana u tajnosti sve do 7. avgusta 1935, do konferencije vojvođanske opozicije u Novom Sadu. Mada su dugo skrivane, „vojvođanske punktacije“ bile su dobro poznate svim političkim strankama u Srbiji i izazvale su oštre reakcije, pre svega Radikalne stranke. Glavni odbor ove stranke je jednim saopštenjem, tajno rasturanim, osudio pre svega onaj deo punktacija u kojem se zahteva poseban položaj za Vojvodinu, s obrazloženjem da bi to značilo cepanje Srba. I vođ Demokratske stranke u Srbiji Ljubomir Davidović takođe je negativno ocenio punktacije, posebno zbog zahteva o autonomiji Vojvodine.

KAD SU PUNKTACIJE objavljene, protiv njih je ustala i u međuvremenu osnovana Jugoslovenska radikalna zajednica, čiji je predsednik bio Milan Stojadinović. Jedan njen prvak, Nikola Bešlić, iz tadašnjeg Petrograda (Velikog Bečkereka) izjavio je, prema pisanju novosadskog lista „Dan“ od 3. septembra 1935, da Vojvođani „ne treba da se brane od Srbijanaca, nego od spoljnih neprijatelja, a ako treba koga služiti u slučaju potrebe - bolje brata Srbijanca, nego da robujemo tuđinu “.

Foto Stevan Kragujević, Tanjug, Muzej Vojvodine, Muzej Novog Sada, Foto arhiva Matice srpske, Arhiv Vojvodine, Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i "Borbe", Arhiv porodice Pribićević i Vikipedija

Posle formiranja Banovine Hrvatske, u avgustu 1939. godine, došlo je do promene u držanju mnogih Srba u Vojvodini prema Srbiji i prema pitanju autonomije. Na tu promenu uticali su i istupi hrvatskih nacionalista među Bunjevcima i Šokcima, koji su zahtevali da se Baranja i Bačka (sa izuzetkom Šajkaške) pripoje Banovini Hrvatskoj. Izražavajući tadašnje opšte mišljenje Srba u Vojvodini, novosadski list „Dan“ je pisao: „Vojvodina je od pamtiveka bila srpska zemlja, i to će i ostati“.

Kako je „Dan“ isticao, za rešenje statusa Vojvodine postojale su samo dve mogućnosti: da Vojvodina uđe u sastav srpske banovine sa kompetencijama koje bi imale i druge samoupravne jedinice u zemlji ili da zajedno sa Šumadijom postane jedna administrativno-upravna oblast, takođe u sastavu srpske federativne jedinice. U ovoj situaciji, autonomistički pokret u Vojvodini, koji je bio pretežno srpski, počeo se naglo osipati. Srbi su mu listom stali okretati leđa, a među prvima oni koji su u njemu vodili glavnu reč. Odrekao ga se i njegov protagonista, advokat Dušan Duda Bošković.

Preporučujemo

Društvo

0 0

TITO PRVI POČASNI ČLAN SRPSKE AKADEMIJE: Srpski intelektualci u raljama „najvećeg sina naših naroda i narodnosti“

04. 02. 2025. u 09:00

Društvo

0 0

STRAH OD SUDBINE PETLA KOJI PRVI ZAKUKURIČE: Uloga intelektualaca u razgradnji nacionalnog identiteta

04. 02. 2025. u 08:00

Društvo

0 1

U "VUČJOJ JAZBINI" PLANIRANA FEDERACIJA SRBIJE I CRNE GORE: Susret Milana Nedića sa Hitlerom i Fon Ribentropom

21. 01. 2025. u 15:00

Društvo

0 2

SRAMOTA ZA IZDAJSTVO BOLI I U GROBU: Srpski Peten je iskreno verovao u novi nemački poredak u Evropi

21. 01. 2025. u 17:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije