Društvo

MISTERIJA SEOBE U VALJEVSKIM PLANINAMA: Otkrića na Povlenu i u kanjonu reke Gradac menjaju sliku nacionalne prošlosti

Boris Subašić

25. 10. 2020. u 18:10

ARHEOLOZI su ove godine otkrili niz tvrđava i crkava u Valjevskim planinama koje su im "nacrtale" kartu važnih drevnih puteva. Njima su išle vojske, trgovci i seobe naroda od praistorije do nedavne prošlosti. Arheološka otkrića na prostoru Valjevskih planina su inicirala projekat analize genetskog materijala sa lokaliteta, koja će, prema najavama, pokazati drugačiju sliku srpskih migracija od one koju imamo danas.

МИСТЕРИЈА СЕОБЕ У ВАЉЕВСКИМ ПЛАНИНАМА: Открића на Повлену и у кањону реке Градац мењају слику националне прошлости

Foto Boris Subašić

Upravo okončana istraživanja antičke i prednemanjićke srpske kule na Ćelijskom brdu iznad klisure reke Gradac, kao i tvrđave i crkve u povlenskom Taoru, dala su nove, značajne podatke, o prošlosti Srbije.

- Predanje o velikom zvoniku na brdu iznad manastira Ćelije bio je trag koji nas je doveo do ostataka višespratnog pirga osnove 12,7 metara sa 8,8 metara - kaže arheolog dr Dejan Bulić iz Istorijskog instituta u Beogradu. - Nalazi svedoče da se snažna kula koristila i u antici i u prednemanjićkoj srpskoj državi, u periodu od 9. do 11. veka. Ova tvrđavica je jedinstveno svedočanstvo o kontinuitetu korišćenja.

Male utvrde u srpskoj tradiciji uopšteno nose ime Gradac, a upravo tim nazivom romejski car Vasilije u povelji iz 1019. označava sedište episkopije u Beogradskoj mitropoliji. Turski dokumenti iz 16. pominju "manastir Valjevski Gradac zvani Ćelije".

- To otvara pitanje da li su Ćelije možda sazdane na temeljima stare vladičanske crkve - kaže dr Bulić. - Na ovo pitanje nauka nema odgovor, jer okolina istorijski važnog manastira Ćelije nikada nije arheološki istraživana. Nisu mapirani ni stari putevi kroz Srbiju, iako su često prolazili logičnijim i lakšim trasama od sadašnjih.

VEŠTI KAMENORESCI

CRKVA otkrivena u Taoru zidana je lomljenim kamenom, a samo je svod oltara izrađen od plemenitog kamena sige. To pokazuje da se siga iz lokalnih majdana u kontinuitetu koristi od antike do danas. U Taoru se nalazi i staro groblje sa spomenicima od ovog kamena velike umetničke vrednosti, ali su majstori ovdašnjih kamenorezačkih radionica zaboravljeni.

- Da je u Taoru bilo majstora veštih u obradi kamena od antike svedoči i izuzetno lepo ozidana crkva - kaže dr Bulić. - Moguće je da je reč o rudarima, jer su ovde istorijski posvedočeni rudnici i postrojenja za preradu rude.

Arheolozi su posle najnovijih otkrića utvrdili da je drevna magistrala iz Kolubarske nizije ka Pomorju vodila klisurom reke Gradac, pored kule na Ćelijskom brdu, kroz Lelić, Taor i dolinom reke Skrapež do Kosjerića, a da se kod Varde račvala ka Požegi i Višegradu.

Današnji put ka Kosjeriću ide težom i dužom trasom. Drevna saobraćajnica usečena u bok Povlena, sada je samo širi šumski put posut tucanikom. Tek u selu Taor počinje asfalt i nestaje posle nekoliko kilometara, kod poslednjih seoskih kuća u dolini bistrog i hučnog Skrapeža. Odatle se nastavlja zemljani put na drevnoj trasi nad kojom dominira oštri breg nazvan Taorski grad, zbog ostataka zidova i gomila kamena na njegovom vrhu. Priču da ga je sazidala prokleta Jerina zabeležili su Cvijićevi saradnici pre više od veka. Iskopavanja započeta tek prošle godine otkrila su mnogo starije utvrđenje i hram. Malobrojni Taorci u šali kažu da su najzad i oni dobili crkvu, jer nemaju hram iz novijeg doba. Arheološka iskopavanja su dovršena ove godine zahvaljujući privredniku Milanu Jeftoviću, koji ih je većim delom finansirao.

- Malo utvrđenje iz 6. veka se nalazilo na vrhu brega odakle se savršeno vidi dolina kojom je vodio drevni put - kaže dr Bulić. - Crkva u zaleđu tvrđavice je iz istog perioda i tipična je za zapadnu Srbiju. Skromna, kamena, bez luksuznih ukrasa i mobilijara. U njoj su tri groba na mestima gde se sahranjuju ktitori, ali bez priloga. To svedoči da su u njima sahranjeni iskreni hrišćani.

Tvrđavica u Taoru se nalazi na goloj steni sa koje je erozija tokom dugih vekova sprala ne samo pokretne nalaze, već i zidove. Ipak, pronađeni su dokazi da je prva utvrda ovde podignuta još u praistoriji, u gvozdenom dobu.

- Najveći broj tvrđavica u Valjevskim planinama ima kontinuitet od praistorije do srpskog srednjeg veka - kaže dr Bulić. - Prateći njihove ostatke trasirali smo važnu saobraćajnicu koja je funkcionisala od gvozdenog doba do 19. veka.

Do sada niko nije sagledao ovu putnu komunikaciju, koja je u prošlosti imala veliki značaj jer se njome brzo stizalo iz zaleđa Dubrovnika i Kotora do Posavine i Podunavlja.

Foto: Фото Борис Субашић

POGLEDAJ GALERIJU

Osmanlije su posle osvajanja Srbije ime Crna Gora samo prevele na turski kao Karadag i tako su povlensko-maljenski prostor označavali na svojim kartama.

- Valjevske planine su kao Crna Gora označene i na austrijskim kartama, a onda je taj naziv zaboravljen iako je veoma značajan za istraživanje srpskih migracija - kaže Arsić. - Na primer, u Bjelicama u današnjoj Crnoj Gori, postoji predanje da je osnivač plemena Orlović Pavle koji je došao iz Crne Gore u Podrinju. Zato nameravamo da sa lokaliteta duž zaboravljenih puteva preko Valjevskih planina prikupimo genetski materijal od praistorije do danas, koji će nam dati sliku šta se ovde dešavalo, ko je dolazio, a ko odlazio.

Preporučujemo

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije

Pratite vesti prema vašim interesovanjima

Novosti Google News
Tagovi

Drugi pišu

Pročitajte više

Komentari (0)

Ostavi komentar

Najnovije iz rubrike

Politika
Tenis
Fudbal
Cedevita podržava klinCE kreativCE: deca iz SOS Dečijeg sela Srbija osvojili su javnost umetničkim delima u sklopu kampanje Budi TU. Budi CE

Cedevita podržava klinCE kreativCE: deca iz SOS Dečijeg sela Srbija osvojili su javnost umetničkim delima u sklopu kampanje Budi TU. Budi CE