RAZGRTANJE MAGLE U ISTORIJI: "Pravoslavna reč" objavila sabrana dela akademika Milorada Ekmečića u 15 tomova

AKADEMIK Milorad Ekmečić (1928-2015) jedan je od najvećih istoričara koje smo do sada imali.

Foto: Z. Knežević

 Bio je neumorni naučnik, posvećen sudbini svog naroda. Baveći se opštom i nacionalnom istorijom 19. i 20. veka, osvetlio je, objasnio i neoborivo dokazao istorijske korene naše nacionalne sudbine. Nemati njegova sabrana dela u jednom kompletu i ne ostaviti ih budućim generacijama da iz njih uče i upoznaju prošlost svog naroda je, najblaže rečeno, nedopustivo.

Foto: Pravoslavna reč

Ovako izdavač Zoran Gutović objašnjava razloge zašto se njegova kuća "Pravoslavna reč" upustila u izdavački poduhvat i objavila Sabrana dela Milorada Ekmečića. Gutović je poštovao Ekmečića i njegov naučni rad. Dok je Ekmečić bio živ, govorio mu je da želi da objavi njegovo celokupno delo, ali je poznati istoričar bio okrenut svom radu i nije mnogo mario za publicitetom. Ipak, zahvaljujući njegovim naslednicima, "Pravoslavna reč" je objavila sve što je uvaženi profesor napisao - u 15 knjiga, na oko 11.000 stranica. U septembru su planirane tri velike promocije: u Beogradu, Novom Sadu i Banjaluci.

Za Gutovića je objavljivanje Ekmečićevih dela kruna dosadašnjeg rada "Pravoslavne reči":
- Među piscima srpske istorije akademik Ekmečić se nalazi u prvom redu, a mnogi kažu i na prvom mestu prvog reda. Blistavo je delo ovog, u svetu, cenjenog profesora opšte istorije. Akademika Ekmečića kao istoričara posebno je odlikovalo to što je bio podjednako dobar poznavalac i nacionalne i opšte istorije i što je pojave i zbivanja iz naše nacionalne prošlosti znalački povezivao s dešavanjima iz opšte istorije. Delo akademika Ekmečića je pravi izvor, a i po naslovima knjiga - "Stvaranje Jugoslavije 1790-1918", "Ratni ciljevi Srbije", "Dugo kretanje između klanja i oranja", "Srbi na istorijskom raskršću", "Dijalog prošlosti i sadašnjosti" - lako je zaključiti da se odgovori na veliki broj pitanja o našoj prošlosti nalazi u njima. Kako je Kusturica dobro primetio, "da nije Milorada Ekmečića, ostale bi magle u istoriji."

Predgovor za Sabrana dela napisao je akademik Vasilije Krestić, koji je, između ostalog, naglasio da Ekmečićevi radovi nisu vredni i značajni samo zbog lucidnih zaključaka o mnogim pitanjima naše istorije već i zbog bogatstva novim činjenicama:

- Umeo je da iščita određene dokaze i da ih originalno tumači i iz već poznatih podataka. Nikad u svojim tumačenjima nije zalutao u obilju faktografije, nije gubio iz vida glavnu istraživačku ideju, zlatnu nit istine za kojom je tragao. Nije se događalo da od mnogo stabala ne vidi šumu. Rezultat je to njegovog talenta, ali i temeljne istorijske škole "svestrane metodološke spreme, široke učenosti i enormne erudicije".

Foto: Novosti

- Jedna od ključnih tema njegovog naučnog interesovanja bilo je Istočno pitanje, odluke Berlinskog kongresa i politika velikih sila prema Balkanu, kao i osnivanje nacionalnih država na Balkanu - navodi Krestić. - U žiži njegovih izučavanja bili su jugoslovenska ideja i stvaranje Jugoslavije 1918. godine, a posebnu pažnju posvetio je izučavanju osnova autoritarnih režima u Evropi između dva svetska rata. Pisao je o Prvom srpskom ustanku, odnosima Austrije i Austrougarske prema Srbiji, odnosima Rusije i Srbije, Srba i SAD, Prvom svetskom ratu, položaju Srba u Jugoslaviji od 1918. do 1992, ulozi rimokatoličke političke ideologije i Vatikana prema Srbima, klerikalizmu kao novom poretku, odnosu fašizma prema religiji, ulozi islama u socijalnom i političkom razvoju Evrope, odnosima islama i Evrope, značaju jezika u politici, revoluciji 1941-1945. i raznim drugim pitanjima. Svojim radovima pokazao je i dokazao da je religija bila i da je do danas ostala sveprisutni činilac u istoriji srpskog naroda i drugih slovenskih naroda na Balkanu. Dokaza o tome da su nacionalni identiteti kod Muslimana, Hrvata i Srba nastajali na religioznoj, a ne na lingvističkoj osnovi, pronašao je u evropskoj literaturi, ali i u arhivskim dokumentima.

Foto: Z. Knežević

Ekmečić je tokom čitave svoje naučne karijere pokušavao da razmrsi taj teško razmrsivi splet raznih okolnosti koje su činile Istočno pitanje. Zanimljive su i neke njegove definicije: da se Istočno pitanje "mora svesti na užu vremensku oblast krize turske vlasti nad njenim evropskim i arapskim posjedima" ili "Istočno pitanje je pitanje preraspodele ubrzanja moći i teritorija između konsolidovane Zapadne Evrope i Rusije na račun Osmanlijskog carstva u vreme njegovog istorijskog nazadovanja od 1683. do 1923".
- Posebno mesto u Ekmečićevom izučavanju Istočnog pitanja zauzima njegovo prikazivanje politike Austrije i Rusije - kaže Krestić. - Koliko je pouzdan u ocenama austrijske agresivne osvajačke politike, koja je svesno i smišljeno produbljivala jaz između katolika i pravoslavnih na Balkanu, posebno između Srba i Hrvata, toliko je objektivan u prikazivanju ruske balkanske politike, kojoj je bio cilj da na tom prostoru, kako je napisao, održi "isfragmentirano" stanje, a ne da pomogne oslobođenju podjarmljenih naroda i stvaranju slobodnih balkanskih država.

Krestić podseća i da je Ekmečić objasnio neke istorijske događaje koji našoj nauci do tada nisu bili poznati:

- On je prvi u našoj istoriografiji objasnio prirodu pojave ustanove dahija i dahijskog sistema u Srbiji. Dokazao je da dahijski sistem potiče iz severne Afrike, odakle se proširio na Balkan. Ekmečić je dokazao da su lokacije za savezničko bombardovanje u Srbiji 1944. godine stizale iz Vrhovnog štaba kojim je komandovao Josip Broz. Razobličio je i samoupravni sistem Edvarda Kardelja, dokazavši da je on preuzet od Musolinija, koji je posle kapitulacije Italije 1943. proveo ovaj socijalni eksperiment i od fašiste je želeo da postane samoupravljač. Ekmečić je razjasnio i strateške ciljeve Sjedinjenih Američkih Država prema Balkanu, za koje je 1992, prilikom posete Americi, saznao Franjo Tuđman. Cilj američke politike bio je da u svakom pogledu obezglave Srbe, da ih razbiju što je više moguće i tako oslabljenim im dopuste da uspostave savezničke veze s Rusijom. Ekmečić je zaključio da je Amerika s Vatikanom uskladila svoju politiku prema Srbima, a da se papa Vojtila zalagao za to da se Hrvati i Muslimani ujedine i zajednički nastupaju protiv Srba.

Foto: Z. Knežević

Krestićeva dela

"PRAVOSLAVNA reč" nedavno je objavila i Izabrana dela Vasilija Krestića. Gutović kaže da je akademik Krestić najveći živi srpski istoričar, te da se bavio istorijom Srba u Hrvatskoj, istorijom srpsko-hrvatskih odnosa i jugoslovenske ideje. Posebno je izučavao političku istoriju, istoriju društva i društvenih pokreta, kao i kulturnu istoriju, a njegova dela na najbolji način objašnjavaju istorijske prilike u kojima smo se našli.

Majstor sinteze

MEĐU kolegama Ekmečić je bio veoma cenjen. Drugi istoričari su o njemu napisali da je "jedinstvena pojava u našoj istoriografiji", "čovek snažnog integriteta", da se "odlikovao velikom naučnom hrabrošću", da je "naučnik basnoslovne erudicije", "majstor naučne sinteze", da je "njegovo stvaralaštvo predstavljalo srpsku naučnu zaostavštinu nemerljive vrednosti"... Sve Ekmečićeve knjige nikad nisu prošle nezapaženo, bez diskusija, pa i osporavanja.

- Veoma uvažavan, popularan i od mnogih medija tražen da im bude sagovornik, akademik Ekmečić nije bio naročito raspoložen za javne nastupe. Birao je trenutke kada i gde će se pojaviti, a kada se pojavljivao. U više navrata Ekmečić je prihvatio razgovore za nedeljnik "Pečat" i za "Novosti". U tim intervjuima govorio je o političkom položaju Srba i Srbije posle raspada Jugoslavije, politici Rusije posle raspada Sovjetskog Saveza, Sjedinjenim Američkim Državama i njihovim geopolitičkim pretenzijama, jačanju turskog uticaja, promenama granica na Balkanu i demografskim promenama, i o istorijskim zbivanjima koja su uticala na savremene svetske tokove - napisao je u predgovoru akademik Krestić.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije