U HATUŠI, PRESTONICI PRVOG CARSTVA U LJUDSKOJ ISTORIJI: Čovečanstvu prosledili mitove, zakone i božanstva

JATO donedavno ljutitih gusaka, korumpiranih i oraspoloženih komadićima tople anadolijske pogače dopratilo me je do kapije jednog od najznačajnijih spomenika baštine čovečanstva pod zaštitom Uneska, ostataka Hatuše, prestonice prvog carstva u ljudskoj istoriji. Njega su stvorili Hetiti, prvi indoevropski narod koji je u Malu Aziju stigao sa Balkana, kako smatra većina naučnika.

Foto: Boris Subašić

Platio sam ulaznicu brkatom čuvaru i ušao u prestonicu čudne imperije koja nije uništila starije visoke anadolske civilizacije koje je ovde zatekla već je asimilovala njihova velika tehnološka znanja, jezike, pisma, umetnost, čak i bogove. Zbog toga je hetitska država, koja se u doba najveće moći protezala od Biblosa u Libanu do moreuza Dardaneli u Turskoj, nazivana "zemljom hiljadu bogova".

Foto: Boris Subašić

Hatuša je bila njena visokourbanizovana prestonica sa popločanim ulicama, palatama i ogromnim hramovima, planski izgrađenim stambenim četvrtima, silosima za žitarice i velikim cisternama. Njeni ostaci prostiru se po kaskadama padine planinskog vrha ali i na nekoliko ogromnih stena. Na njihovim zaravnjenim vrhovima onih većih nalazile su se rezidencijalne četvrti, a na manjima su podizani hramovi brojnim bogovima, na čijem su čelu stajali bog groma i boginja sunca.

Foto: Boris Subašić

Na brdu Jazilkaja udaljenom oko tri kilometra od Hatuše nalazilo se glavno svetilište, a srce te mistične svetinje nije bilo u ostacima ogromnog kompleksa čiji se temelji i danas vide. Obredi su se obavljali u srcu planina, u kanjončićima iza hrama na čijim su zidovima sačuvani reljefi božanstava i velikih vladara koji su postali bogovi. Hetitski bogovi su imali trojnu prirodu: ljudsku, životinjsku i - planinsku. Tako je bog groma predstavljan i kao bradati ratnik sa snopom munja u rukama i kao bik i kao planinski venac Taurus čije ime u prevodu znači bik. Kada su Hetiti sklapali ugovore kao svedoke su navodili anadolijske planine čemu su pristupali krajnje ozbiljno, jer se znalo da će onoga ko prekrši ugovor planinsko božanstvo zgnječiti kao bubu.

Foto: Boris Subašić

To ni danas ne izgleda neverovatno dok se luta ruševinama Hatuše gde u temeljima jednom od hramova 4.000 godina stoji gromada otesanog bledozelenog poludragog kamena u obliku kocke stranice oko jednog metra, na koju milenijumima posetioci polažu ruke zamišljajući želje. Tako je bilo i 1830-ih kada je osmansko carstvo po prvi put dozvolilo dolazak zapadnim naučnicima. Oni su bili zapanjeni ruševinama tajanstvenog grada, kome nisu znali ime, ni ko ga je gradio, ni kada je prestao život u njemu.

Foto:Boris Subašić

Francuski i nemački arheolozi su u sledećim decenijama iz ruševina iskopavali nastarije sfinge i grifone ikada viđene, reljefe božanstava koji su izgledali kao predstave anđela u monoteističkim religijama koje će nastati hiljadu i po godina kasnije, ceremonijalne krstove korišćene u verskim obredima dva milenijuma pre hrišćanstva, savršeno obrađene bronzane predmete i najstarije gvozdeno oružje sveta.

Foto: Boris Subašić

Arheolozi su otkopavali spoljne trostruke zidine debele oko tri metra koje su bile visoke desetak metara, ali i jednostruke bedeme koji su delili unutrašnjost grada na četvrti, otkrivali su gradske kapije koje su krasile prelepe skulpture i hijeroglifski natpisi. Sve to nije davalo odgovor ko je stvorio taj megalopolis, dok 1890-ih nije otkriven arhiv sa više desetina hiljada dokumenata zapisanih na glinenim pločicama klinastim pismom. Tada je pronađen i pročitan prvi mirovni ugovor na svetu, koji su potpisali hetistski vladar i egipatski faraon Ramzes Drugi, posle propasti njegovog pokušaja da sa najvećom vokjskom do tada viđenom pokori susednu državu u legendarnoj bici kod Kadeša.

Foto: Boris Subašić

Naučnici su sa zaprepašćenjem otkrili da je država Hetita u stvari bila najmoćnija sila sredinom drugog milenijuma pre nove ere, da je slomila i osvojila i legendarni Vavilon, da se prostirala po celoj Maloj Aziji i delu Mesopotamije i Bliskog istoka, da je život u tom verski i nacionalno vrlo toleratnom carstvu bio precizno regulisan zakonima. Sve je to otkriveno iz dela pločica pisnih tada već rastumačenim asirskim pismom i jezikom, ali većina dokumenata bili su zabeleženi asirskim klinovima, ali na nepozantom jeziku. Kada je češki teolog i filolog Bežik Hrozni 1915. uspeo da ih dešifruje, pločice su otkrile da su to najstariji zapisi na indoevropskim jezicima, ok kojih su tri bila u u službenoj upotrebi u hetitskom carstvu. Pored klinastog pisma za beleženje su korišćeni i autentični hijeroglifi.

Foto: Boris Subašić

Iščitavanjem pločica iz Hatuše otkriveno je da ta biblioteka sadrži prepise svih zakonika i književnosti prethodnih visokih kultura istoka, koje su posvećeni Hetiti želeli da sačuvaju.

Tako se u istoriju na velika vrata vratio narod koji se tek sporadično pominje u jevrejskoj svetoj knjizi Tori, odnosno hrišćanskom Starom zavetu, kao malo pleme koje je živelo u Hananu pre dolaska plemena Izraela. Biblioteka Hatuše je otkrila reviziju istorije koja je prihvatana kao sušta istina u vekovima u kojima su jevrejska, hrišćanska i islamska Sveta knjiga smatrane autentičnim dokumentarnim istorijskim zapisima.

Pokazalo se da su to samo intepretacije kulturnog nasleđa Hetita koji su dotadašnju baštinu čovečanstva prosledili svim sledećom civilizacijama, koje su ih ugrađivale u sopstvene nacionalne i religijske mitove, prisvajajući ih i krivotvoreći.

Foto: Boris Subašić

Jer, na tablicama iz Hatuše pročitani su zakoni "ugrađeni" vekovima kasnije u Toru i Stari zavet, bila je tu i priča o sukobu oko hetitskog vazalnog kraljevstva na Dardanelima, koju je Homer u svom epu nazvao Trojanski rat i smestio je u mnogo poznije helensko doba. U istoj priči gradu je pomagao bog odbrane Apulunaš, koga su stari Grci verovatno kasnije preuzeli kao Apolona, smatrao je lingvista Hrozni, dodajući i pretpostavku da je naziv hebrejskog boga Jahvea u stvari potekao od Jajasa, hetitskog božanstva hodočasnika. Glavni bog njihovog panteona Tešuba, bio je gromovnik kakve su poštovali svi indoevropljani, od severnjačkog Odina, preko slovenskog Peruna do helenskog Zevsa. Bio je tu i bog vegetacije Telepina koji umirao i vaskrsavao svake godine, nalik vavilonskom Tamuzu ili egipatskom Ozirisu, a hetitski bog vatre Agniš je bio isti kao Agni, vedsko božanstvo vatre i pošiljalac žrtava bogovima.

Foto:Boris Subašić

Foto: Boris Subašić

DOLAZAK JE PRAVA AVANTURA

POSETA Hatuši, spomeniku sa samog vrha Uneskove liste zaštićene baštine čovečanstva u anadolijskom delu Bogazkale je prava avantura. Za početak, iz centra turske prestonice Ankare je potrebno metroom doći do trospratne zgrade glavne autobuske stanice sa više od 150 perona, kupiti kartu uz obavezno pokazivanje i prepisivanje pasoša i zatim se ukrcati se u autobus za grad Sungurlu, na 30 kilometara od arheološkog lokaliteta. Kada se stigne do njega treba pronaći taksi jer drugog prevoza nema i cenjkati se do besvesti i odmah dogovoriti i povratnu vožnju. Mora se uvek računati i na nepredvidive događaje, kao što je bilo hapšenje gradonačelnika Istanbula, onoga jutra kada smo mi krenuli u Hatušu. Zbog toga je preventivno, zbog mogućih protesta, u Ankari sa šest miliona stanovnika bio bez najave isključen i zatvoren metro pored čijih ulaza su se iskusno okupili taksisti čekajući mušterije.

Foto: Boris Subašić

HANOVI NEFORMALNE STANICE

ZA putovanje u Hatušu poželjno je i pratiti poziciju autobusa kojim putujete putem dži-pi-es aplikacije, jer vozač i kondukter često umesto autobuske stanice izaberu neki drumski han, koji služi i kao neformalna stanica, ali vam ne kažu gde ste. Mi nismo to znali pa smo u Sungurluu hladnokrvno iskrcani kraj benzinske stanice na kraju grada. Srećom, ljubazno osoblje sa kojim smo se sporazumeli pomoću gugl prevodioca sažalilo se i organizovalo nam taksi do Bogazkalea po razumnoj, a ne turističkoj ceni koja iznosi šezdeset i više evra. Na putu do Hatuše shvatili smo zašto nije pametno stopirati na putu gde su su nas zaustavile i legitimisale dve policijske i jedna žandarmerijska kontrola.

Foto: Boris Subašić

RADUJU SE POSETIOCIMA

MUZEJ Hatuše u Bogazkaleu je mali, prelep i prebogat i ima najljubaznijeg prodavca karata-čuvara, koji se iskreno raduje posetiocima, kojih očigledno nema mnogo. Do samog lokaliteta mora se proći kroz selo glavnom ulicom koja vodi naviše kraj nekoliko zatvorenih radnjica do centralnog trga u čijem središtu se nalazi spomenik Hetitima. Oko trga su raspoređeni zatvoreni hotel, dve bakalnice i jedna pekara, iz kojih su svi zaposleni izašli da vide turiste. To je mesto gde se treba snabdeti vodom, kupiti vruću mirisnu pogaču i kajmak, jer obilazak Hatuše traje satima.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije