KARPATSKE STAZE STARINE NOVAKA: Putovanje od Beograda do Erdeljskog Beograda hajdučkim putem Transalpina

KO namerava da iz Beograda, prestonice Srbije, stigne do srednjovekovnog Erdeljskog Beograda, današnje Alba Julije u Transilvaniji, mora da prođe Đavoljim putem, planinskom stazom na kojoj je izgrađena moderna saobraćajnica Transalpina, preko masiva Parang u Karpatima. Ova oko 150 kilometara duga ruta, najkraći je put koja spaja Vlašku i Transilvaniju, čije je mađarsko ime Erdelj.

foto: B.Subašić

Svoje demonsko ime ovaj put ne duguje najpoznatijem Transilvancu Drakuli, već ogromnoj visinskoj razlici koju savladava i - srpskim hajducima koji su od 16. do 18. veka na ovom prostoru bili noćna mora za osmanske okupatore.

Starina Novak, koga Rumuni slave kao svog prvog generala Baba Novaka, kao i Deli Marko Segedinac i Đorđe Rac (Rašanin,) su današnjom popularnom turističko-avanturističkom saobraćajnicom Transalpinom, jednom od najviših u Evropi, vodili vojske od po nekoliko stotina, a ponekad i hiljada srpskih konjanika i pešaka koje su dolazile do Vidina, Sofije, čak i Jedrena, uništavajući osmanske garnizone i gradove.

Foto: Vikipedija

Transalpina je za Srbe bila i put patnje jer su njime posle propasti Banatskog ustanka 1594. savladavajući visinsku razliku od gotovo 2.000 metara ka Transilvaniji kroz planinsku pustoš teturale izbeglice kojima su odstupnicu štitili srpski hajduci.

Od njih 4.300 koliko ih se u julu 1594. u odlučujućoj bici kod Bečkereka suprotstavilo osmanskoj sili od 36.000 ratnika, samo 300 se vratilo u Erdelj.

Današnja prezimena Erdeljan, Krišan, Fratucan podsećaju potomke tih Srba koji su se vratili u otadžbinu gde su njihovi preci našli sklonište kao izbeglice, ali malo je njih prošlo strašnim planinskim stazama srpskih seoba u južnom delu Karpatskog venca.

foto: B.Subašić

Na društvenim mrežama mogu se naći snimci srpskih vozača motocikala i automobila koji se hvale da su među prvima u našem narodu prošli opasnim zmijolikim putem između srednjovekovnih kneževina Vlaške i Transilvanije.

Na njihovu žalost, zakasnili su bar 15 vekova u odnosu na prve Srbe koji su pregazili ili prejahali Transalpinu. O tome svedoči ogroman broj srpskih toponima (Bistrica, Sušica, Topolnica, Potok, Žarkovac, Banjica, Jelovica, Kaluđerovci, Rasovo) koji se kao stope putnika prostiru ka Transilvaniji, od Dunava kod Turn Severina, a zatim uz obronke Južnih Karpata u Olteniji, gde poznoantički hroničari lociraju Sklavinije - "slovenske oblasti".

O milenijumskom srpsko-slovenskom prisustvu svedoče i nazivi oltenijskih okruga, nizijkog Dolža u donjem toku reke čije se staro ime Živa do danas promenilo u Žiju. Put uzvodno vodi u visijski okrug Gorž gde se nalazio veliki srednjovekovni trgovački centar Trg na Živi, današnji moderni grad Targu Žiju. Na 45 kilometara od njega je selo Novaci, od koga počinje Đavolji put, Transalpina, preko Paranga. Ljubitelji prirode koji planinare po njegovim stazama višim od 2.200 metara uglavnom nisu svesni da hodaju putevima seoba naroda koje su idući ka balkanskom podunavlju ugazili nomadi iz crnomorskih stepa, među kojima su bili i Srbi.

foto: B.Subašić

Neki među njima su zastajali i pravili staništa duž te duge transverzale i dočekali su zemljake koji su posle provale Osmanlija na Balkan krenuli starim putem, ali u suprotnom smeru. Tada se na drugoj obali Dunava nalazila srednjovekovna Kraljevina Ugarska koja je prihvatila da na svoju opasnu granicu naseli provereno nepokoran i ratoboran narod koji je želeo da se sveti Turcima. Srbi iz Srbije koji su migrirali preko Dunava kod Kladova tako su se posle dugo vremena sreli sa svojim sunarodnicima koji su tu živeli vekovima uz mnoge druge narode, Basarabe (Vlahe), Karabogdance (Moldavce), Mađare, Sekelje, Saksonce...

Tako su preko Karpata pre više od pet vekova prešli i plemići Brankovići, Bakići, Jakšići, Mrnjavčevići, Ovčarevići i mnogi drugi koji su otišli iz porobljene Srbije da nastave borbu protiv Osmanlija u Ugarskom kraljevstvu. Sa njima su krenuli i "obični" ljudi kakav je bio nepokorni mladić Novak sa dunavskog ostrva Poreč (danas Donji Milanovac) koji nije mogao da trpi tursko nasilje i odmetnuo se u hajduke, da bi u ratu Svete lige protiv Osmanskog carstva postao jedan od najznačajnijih hrišćanskih vojskovođa i junak koji je vratio Srbe na istorijsku scenu, kako je govorio veliki istoričar, akademik Radovan Samardžić.

foto: B.Subašić

Novak, iako star najmanje 65 godina tokom rata Svete Lige protiv Osmanlija bio je i vrhunski borac i glavni vojskovođa kneza Mihaja Vitezula (Hrabrog) koji je krajem 16. veka prvi put nakratko ujedinio kneževine Vlašku, Transilvaniju i Moldaviju, dajući tako obris današnje rumunske države.

Nimalo slučajno Transalpina iz pravca Vlaške počinje u selu - Novaci (na rumunskom Novači) do koga se dolazi preko sela Počovačlištea, što je rumunizovan srpski toponim Počivalište. U srednjem veku verovatno nije bilo mudro konačiti u Novacima, čije ime nepogrešivo asocira na Baba Novaka i njegove hajduke, koji su imali baze u obližnjim klisurama iza manastira Polovragi, zadužbine Svetog Nikodima Tismanskog, rođaka kneza Lazara.

foto: B.Subašić

On je, osim što je doneo pismenost u Vlašku, ustanovio i niz manastira-stanica raspoređenih na dan hoda, od Atosa preko Srbije, do Vlaške, Transilvanije i Moldavije. Posle pada srpske despotovine vladari tih kneževina zahvaljujući njegovom i uticaju svetorodnih Brankovića postaju vodeći svetogorski ktitori, a srpski monasi hilandarci preko gudura Paranga donose prve štamparije u eredeljski Sibinj gde uče nove štampare i rezače slova koji tipografsku umetnost prenose u Rusiju.

foto: B.Subašić

Monasi u sledećim vekovima tim Nikodimovim putem uspevaju da održe pismenost, pravoslavlje i nadu u oslobođenje u porobljenim zemljama. S druge strane, srednjovekovni dokumenti otkrivaju da su kaluđeri putnici bili najbolji obaveštajci hrišćanskih sila koje su zahvaljujući njima dobijali informacije iz Osmanskog carstva.

foto: B.Subašić

Da bi se bar delimično razumeli podvizi srpskih plemića, hajduka i kaluđera treba proći današnjom Transalpinom, putem koji ima strogo kontrolisano radno vreme od 8.00 do 21.00 i to isključivo od kasnog proleća do rane jeseni, i na kome je maksimalna dozvoljena brzina 30 kilometara na čas. On vijuga u oštrim serpentinama od Novaka na 450 metara nadmorske visine do najviše tačke prevoja Urdele na 2.145, gde neprestano briše ledeni vetar. Nekoliko dana pre nego što smo prošli ovim prevojem, u prvoj nedelji avgusta je posle nevremena jutarnja temperatura pala na samo dva stepena iznad nule.

foto: B.Subašić

Sa prevoja se put u bezbrojnim serpentinama spušta niz gole padine kojima briše vetar do pored jezera Vidra do uske i strme klisure reke Sebeš i njene pritoke Bistre, kraj sela Dobra dok ne uđe u nekada srpsku graničarsku naseobinu Sebeš odakle najzad širok i ravan put vodi do današnje Alba Julije, srednjovekovnog ugarskog Đula Fehervara, srpskog Erdeljskog Beograda. Dokumenti sa poslednjeg popisa pokazuju da se još dvadesetak ljudi u njegovoj oblasti izjašnjavaju kao Srbi.

foto: B.Subašić

Od rimskih legija do NATO

TRANSALPINA je strategijski put koji su, dokumentovano, prve koristile rimske legije u Dačkim ratovima, a u prošlom veku su ga Nemci obnavljali i koristili u oba svetska rata.

Ovu saobraćajnicu je kao vojno-strategijski pravac uređivao i diktator Nikolae Čaušesku, a ogroman novac je u njega posle ulaska u NATO uložila i današnja demokratska Rumunija, članica Alijanse, ali ne u vojne (bar zvanično) već u turističke svrhe.

foto: B.Subašić

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije