Feljton

FELJTON - KRAĐA SRPSKE ARHIVSKE GRAĐE: Austrijanci su imali neograničen uvid u srpske arhive

Dr Mile Bjelajac

04. 09. 2021. u 18:00

AUSTRIJANCI su, još od 1940, najviše bili zainteresovani da dođu u posed svih onih fondova za koje su mislili da čuvaju tajne o Sarajevskom atentatu, uzrocima rata i tajnim vezama Srbije i Rusije.

ФЕЉТОН - КРАЂА СРПСКЕ АРХИВСКЕ ГРАЂЕ: Аустријанци су имали неограничен увид у српске архиве

TRAGOVI Suđenje atentatorima u Sarajevu, Foto Arhiva

Dr Ludvig Bitner smatrao je da treba učiniti sledeća potraživanja:

a) dokumentacije austrougarskih vojnih formacija (od brigade naviše), koja je ostala na teritoriji Kraljevine SHS posle povlačenja poražene vojske;

b) povraćaj arhiva c. I k. Vojnog guvernmana iz perioda okupacije Srbije 1915-1918;

v) akta i arhivalije plebiscitarne komisije koju su iz Koruške ponele vlasti Kraljevine SHS prilikom povlačenja;

g) povraćaj arhiva austrougarskog poslanstva u Beogradu i austrougarskih konzulata na jugoslovenskoj teritoriji;

d) povraćaj arhiva bosanskohercegovačkog dela austrougarskog Ministarstva finansija, koji je konfiskovan (restituiran) u Beču februara 1919, pod pretnjom oružane sile i dr.

Osim toga, dr Bitner je sugerisao da se čak i u slučaju očuvanja Jugoslavije zahteva ovlašćenje za neograničen uvid u srpske arhive, a naročito srpskog Ministarstva inostranih dela do 1918. godine, "jer se u njima nalaze važni do sada nepristupačni izvori za predistoriju svetskog rata naročito o saučesništvu srpske (i ruske) vlade u Sarajevskom atentatu i o držanju Rusije, Engleske i Francuske pre izbijanja rata".

OSVETOLjUBIVOST PREMA SRBIMA

U REPUBLICI Austriji, jednoj od naslednica Austrougarske, osećanja kod jednog broja ljudi nisu mogla biti promenjena preko noći. Umesto rešenja svih unutrašnjih i spoljnih pitanja ratom, došlo je do sloma cele države i njenog silaska sa istorijske scene. To je izazvalo duboke frustracije, pa i osećaj mržnje prema vinovniku toga zla.

Istorijsko nasleđe iz 1914. nije nestalo preko noći. Na ovu činjenicu upozorio je na jednom mestu, povodom jugoslovenske krize, francuski predsednik Miteran. On je u razgovoru sa Andreasom Papandreuom, 23. februara 1993, izneo sledeću konstataciju:

"Sve je to bio sled grešaka: nemačka akcija, američka ignorancija, oklevanje Italijana, jer ih je paralisala Sveta stolica. U stvari, Nemačka koja sebe smatra legitimnim naslednikom Austrougarske imperije, preuzela je na sebe i svu staru austrijsku osvetoljubivost prema Srbima."

Selektovana i stilizovana slika tog "vinovnika" (Srbije i Srba) nije nastala preko noći, u toku rata, već je građena godinama, uporedo sa planovima o preuređenju Balkana. U prvim godinama XX veka, u više navrata bilo je pokušaja da se iskonstruiše povod za rat. Kada se Sarajevski atentat konačno desio, valjalo ga je povezati sa Srbijom. Medijska i diplomatska kampanja, uprkos odsustvu stvarnih dokaza o umešanosti srpske vlade u zaveru i namere, trebalo je da opravda "neprihvatljivi ultimatum". Odluka o ratu doneta je dok još nije bilo dokaza o licima koja su izašla u susret mladobosancima, koji su se odlučili na akciju.

PREMA spiskovima, u Austriju (Beč) poslato je preko stotinu vagona arhivske građe. Zbog interesovanja za Sarajevski atentat i uzroke Prvog svetskog rata, iz fonda Ministarstva inostranih dela pokupljeni su zapisnici sa Sarajevskog procesa 1914, zatim brojni sanduci "Bosanskog arhiva" iz istog ministarstva, akta Političkog odeljenja srpskog MID-a, Arhiv srpskog Predsedništva vlade i dr. Tako se desilo da se jednom restituisana građa ponovo vratila u Austriju. Sa građom su otišli i pomenuti prevodi dr Fernlea iz 1916-1918. godine. Pokupljena su i brojna dokumenta, prepiske političara i arhivista u Beču, koje su pratila korišćena, prevedena i neprevedena, akta.

Jedan od većih uspeha ove specijalizovane grupe za nalaženje i otimanje arhivalija bilo je pronalaženje četiri sanduka dvorske arhive, u decembru 1942. godine. Sanduci koji su 1941. bili sakriveni u selu Viljuši, pronađeni su uz gestapovske metode Celnerovog pomoćnika, folksdojčera Hajnca Fraja. Potkazani seljaci su mučeni i batinani, potom su dvojica streljana, a bilo je zaprećeno i spaljivanjem celog sela. Tek tada su mučenici otkrili gde se pomenuti sanduci nalaze. Ove jezive priče Himlerovog beogradskog službenika ostale su zapisane u njegovoj prepisci i (nehotično) sačuvane.

PRONAĐENA su, u tim papirima, dva važna dokumenta: koncept pisma pukovnika Dragutina Dimitrijevića Apisa iz 1917. godine, kojim prima na sebe da je organizator Sarajevskog atentata, i pismo upućeno regentu Aleksandru.

Dakle, dva puta u roku manjem od trideset godina srpske arhivalije su pljačkane, pretresane, doterivane. U doterivanje se svakako ubraja i brisanje komentara na marginama samih akata, lepljenje i potcrtavanje. Sve to, navodeći detalje, opisao je dr Vojislav Jovanović Marambo. Rezimirajući, on kaže da je pokušaj "iskorišćavanja" donekle i uspeo prvi put, jer su na osnovu selekcije i pripremnog rada, posle svršetka Prvog svetskog rata, proizašla Bogićevićeva "otkrića", koja su imala izvesnog uspeha na pojedinim stranama.

DRUGI put, u toku Drugog svetskog rata, nije postignut nikakav uspeh, uprkos svim zloupotrebama: tendenciozan izbor dokumenata, prikrivanje dokumenata nepovoljnih po nemačku tezu, sloboda u prevođenju i tumačenju, beskrupulozna upotreba sumnjivih dokumenata, pa i svesne upotrebe falsifikata.

Ipak, izgleda da se Jovanović prevario. Mnogo decenija kasnije, pred nama kao da iskrsavaju, sada pod drugim nazivima, Bitnerovi i Ibersbergerovi nalazi.

Kao što je u srpskoj istoriografiji već bilo poznato, Ibersberger, Bitner i Alojz Hajek objavili su knjigu "Srpska spoljna politika 1908-1914" (1945), na osnovu građe zaplenjene 1941. godine. Istoričar Burc navodi da je ostala misterija šta se desilo sa trećim tomom druge serije, za period od 26. maja do 6. avgusta 1914, koji je štampan u nekoliko primeraka.

KRAJ

Preporučujemo

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije

Pratite vesti prema vašim interesovanjima

Novosti Google News
Tagovi

Drugi pišu

Pročitajte više

Komentari (0)

Ostavi komentar

Najnovije iz rubrike

Politika
Tenis
Fudbal
AFRIKA POSTALA NOVI CENTAR ODRŽIVE MODE: Evo šta to zapravo znači

AFRIKA POSTALA NOVI CENTAR ODRŽIVE MODE: Evo šta to zapravo znači