FELJTON - UNIVERZALNI NARODNI UČITELJ: Savina harizma bila je prisutna u memoriji srpskoga naroda

NASTAVAK srpskog ropstva pod Turcima za još dva i četvrt veka od tada je dodatno pomutio sećanja potlačenog, siromašnog i pretežno nepismenog pučanstva na Savine mnoge realne diplomatske i državotvorne uspehe za vreme njegovog života i podstakao njegove napore u duhovnom prosvetiteljstvu skoncentrisanom u širokom posrbljavanju hrišćanske vere, dobrovoljno primljene nekoliko vekova ranije.

Sveti Sava Nemanjić, Foto Freska iz 13.veka u crkvi Svetih aopstola u Peći

Naporima Svetih Ćirila i Metodija, kao i njihovih učenika Svetih Klimenta i Nauma još krajem IX veka da se suprotstave trojezičnoj teoriji hrišćanskih konzervativaca da se verski obredi mogu vršiti na samo tri sveta jezika, hebrejskom, grčkom i latinskom, sav evropski slovenski živalj je još u to vreme dobio prevode Biblije i svih hrišćanskih crkvenih obreda glagoljičkim i ćiriličkim pismom na svome prastarom slovenskom jeziku. Bogosluženja na tom jeziku su čak i rimski papa Jovan VIII i romejski vaseljenski patrijarh Fotije zvanično potvrdili još 880 i 882 godine, a ipak je Sava Nemanjić po povratku iz Nikeje trista trideset i sedam godina kasnije morao da bukvalno najuri pravoslavne episkope Ohridske patrijaršije iz Prizrena, Lipljana i Rasa, jer su oni i tada držali liturgije i sve druge pravoslavne crkvene obrede na grčkom jeziku koji je srpskom pučanstvu bio potpuno nerazumljiv.

SA VEKOVNIM nastavkom turske opresije pismenost kod Srba je pala na veoma niske grane, što pogađa i Savinu pravoslavnu crkvu, koja pod Turcima mora da uđe u narod, jer su oni hrišćanske crkve i manastire kao dotadašnja kulturna žarišta na sve strane pljačkali, palili, rušili i gasili.  A zbog toga se ličnost legendarnog srpskog svetitelja Save u srpskoj usmenoj narodnoj tradiciji sve više naginjala ka viđenju njega kao univerzalnog narodnog učitelja, iako je, kako je Ivan Kolarić dobro zapazio ’’malo verovatno da je on kao duhovnik i prvi srpski arhiepiskop, za šezdeset godina života sve to znao i postigao.’’

I što je više vremena prolazilo, lutajući kaluđeri i guslari su sve više kroz priče i pesme usmeno zabavljali svoje nepismene pučanske slušaoce pričama kako je Sveti Sava poučavao orače da pomoću ovratina oru njive sa dva kraja, kovače kako da koriste meh, tkalje da tkaju sa obe strane svojih razboja, kako da beru i jedu pečurke, cede vino, suše ribu i pršutu.

DO KOJE mere je pismenost kod Srba za pet vekova turskog ropstva usahla, dovoljno je setiti se cuckog popa Miće iz Njegoševog  Gorskog vijenca (štampanog 1847. godine) koji svoje sopstvene škrabotine na papiru ne ume da odgonetne, te ga Vuk Mićunović pita:

Amanati, ne naijedi se!

A na to knez Janko (a kroz njega i Njegoš) zaključuje:

Čudna popa, jadi ga ne bili,
u svijet ga ovakvoga nema!

I vožd prvog srpskog ustanka, Karađorđe Petrović je bio nepismen sve dok po propasti te epohalne pobune protiv Turaka najzad nije naučio da čita i piše u austrougarskom pritvoru 1814 godine.

JEDAN od najvažnijih specifičnosti srpskog pravoslavlja koje je Sveti Sava preobratio u svetosavlje i koje je bilo jedan od najvažnijih faktora u očuvanju srpskog identiteta za vreme petovekovnog ropstva pod Turcima je porodični ritual krsne slave  Od svetogorskog običaja blagosiljanja hleba i ognjišta, sa kojim se monah Sava upoznao na Atosu, on  je dalekovido svuda po Srbiji rasprostranio ritual prinošenja Bogu slavskog kolača, vina i žita na dan imenjaka sveca, što od svih pravoslavnih hrišćanskih naroda postoji jedino kod Srba.

Uvođenjem rituala krsne slave kod srpskog seljačkog pučanstva, Sava Srpski je proročki predvideo tragičnu budućnost svog porobljenog naroda jer je tim rutualom svaki srpski dom postajao svojevrsna  hrišćanska crkva, kao one u kojima se u srećnijim vremenima pri litur-giji pred pričešće vernika lomio kolač, prelivao vinom i celivao.  I zbog toga je taj ritual porodične slave, za većinu Srba i pod Turcima, kao i u toku nama mnogo bliže bezbožne socijalističke prošlosti iz druge polovine XX veka opstao kao posebno značajan godišnji događaj u ličnom i porodičnom životu.

A POŠTO  je Sava Srpski u svojoj pasiji za duhovno graditeljstvo pri svim lavrama koje je odigao u Srbiji osnivao i bolnice, njemu pripada i čast rodonačelnika srpske srednjovekovne medicine.  I u Studenici i u Žiči i u Mileševi su uz podignute velelepne crkve zidani i odeljci za bolesnike od po dvanaestak ležajeva namenjenih i obolelim monasima i generalnoj pastvi.  Oni su, naravno, lečeni i molitvama i lekovitim travama, koje su monasi skupljali po okolnim livadama, ali i kroz empiričko korišćenje nekoliko ranih stručnih i na srpski prevedenih medicinskih zapisa Hipokrata, Galena i Avicene.  Od tih knjiga, koje su monaška braća popularno zvali lekarušama, najpoznatiji je Medicinski hilandarski kodeks ili Novokanon.

I pisci Savinih Žitija i moderni istoričari se uglavnom slažu  da su njegova harizma i kult neprekidno bili prisutni u memoriji i kulturi srpskoga naroda od njegove smrti pa do dan danas, mada je Himna Svetog Save u njegovu čast nastala tek u vreme Prvog srpskog ustanka i u zapisu iz 1832. godine glasi:

Voskliknimo ljuboviju
svjatitelju Savi
Naši da pokrijet
goluždravi glavi.
Tamo venci tamo slava
Gde naš Serbski pastir
Sava Pojte mu Serblji,
pesni i utrojte ...

SAVIDAN POSTAJE ŠKOLSKA SLAVA

NA VELIKOJ školi (uspostavljenoj u Beogradu 1808. godine) izliveno  je bilo zvono sa njegovim likom, pored koga stoji košnica sa pčelama, što je važan hrišćanski simbol.

To zvono je 1840. godine preneto u Licej, koji je 1863. godine ponovo nazvan starim imenom Velike škole, sve dok ta kulturna institucija konačno nije 1905. godine prerasla u Beogradski univerzitet. Knez Miloš Obrenović je 1823. godine izdao naredbu da se Savindan svake godine slavi kao školska slava, a četiri godine kasnije i dekret,kojim je propisao novčanu kaznu pa i pritvor svih trgovaca koji tog dana ne zatvore svoje radnje i odu u crkvu, što se uglavnom odnosilo na mnoge beogradske čaršijske Cincare, koje on nije trpeo zbog njihove poznate grčke kulturne arogancije i pohlepe za bogaćenjem.

SUTRA: PRVI SRPSKI ZAKONODAVAC

Preporučujemo

Feljton

0 1

FELjTON - POSLEDNjI BLAGOSLOV SVOM NARODU: Sava je sahranjen, uz posebne počasti, u najlepšoj Bugarskoj lavri

13. 05. 2022. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - POKLONjENjE HRIŠĆANSKIM SVETINjAMA: Sava je pregovarao sa puno diplomatske suptilnosti

12. 05. 2022. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - BORBA ZA VLAST MEĐU NEMANjIĆIMA: Srpska vlastela je državne interese podređivala ličnim

11. 05. 2022. u 18:00

Feljton

0 3

FELjTON - HODOČAŠĆE SRPSKOG SVECA: Sava je na svom putu obišao Jerusalim i druga sveta mesta

10. 05. 2022. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije