KOSOVO JE ZA SRBE SVETA ZEMLJA: Obnavljanje izvornog značenja kulta Kneza Lazara

NA SAMOM početku ustanka iz 1941, prva oružana akcija izvedena je na Vidovdan, pod vođstvom sveštenika i kraljevskih oficira, napadom na ustašku „postrojbu“ u Avtovcu kod Gacka, u Hercegovini. Odmetnute Hercegovce, iz sela Kazanci, vodio je njihov sveštenik Radojica Perišić.

Česma sa kapelom kod manastira Trnoše središtu Kosovskog zaveta, Arhiv Srpske pravoslavne crkve, Narodni Muzej, Narona biblioteka Srbije, Dokumentacija „Novosti“ i „Borbe“ Vikipedija...

Zakletva pred veliki napad na Nemce u Loznici, kojim su komandovali iguman Georgije Bojić i sveštenik Vlada Zečević, u avgustu 1941, položena je u manastiru Tronoša, središtu Kosovskog zaveta i kulta Jug Bogdana i braće Jugović. 

Junaštvo je, međutim, oduvek imalo svoju cenu, koja nije plaćana samo ljudskim žrtvama.

Svete mošti kneza Lazara, cara Uroša i Stevana Štiljanovića spasavane su od hrvatskih ustaša, bez ikakvog epskog sjaja, uz pomoć nemačkih nacista; one su 1942. godine iz Srema prenesene u okupirani Beograd. Na Kosmetu, koji je pripao fašističkoj velikoj Albaniji, obnovljeni su sistematski progoni srpskog stanovništva.

KPJ će, i posle 1945, osuđivati „velikosrpsku“ „Vidovdansku ideju“ Karađorđevića.  Partizanska vojska se, međutim, svojim većinskim delom, sastojala od Srba, regrutovanih, pored ostalog, i uz pomoć epskog, junačkog, guslarskog shvatanja Kosovskog predanja.

Književni kritičar Zoran Mišić će, u tekstu “Šta je to kosovsko opredeljenje” (1963), uočiti sličnost parola sa demonstracija 27. marta 1941, sa „Bolje je nama u podvigu smrt, negoli sa stidom život“ i drugim iskazima iz “Slova o knezu Lazaru” Danila III.  To je, po njegovom mišljenju, bila suština Kosovskog opredeljenja: „izbor onog najtežeg, najpogubnijeg puta, koji je jedini pravi put“; „odreći se svega što je varljiva dobit i lakoma slava, napustiti ono što je dostižno za ljubav nedostižnog, ushteti njegoševski da bude ono što biti ne može“.  U potonjem, socijalističkom vremenu, ceo niz srpskih pisaca pronalaziće nadahnuće u Kosovskom predanju.

U SOCIJALISTIČKOJ jugoslovenskoj kulturi Njegošu je poklanjana dužna pažnja, ali kao umetniku i borcu za slobodu, izraslom iz epskog nasleđa; čak je i Andriću zamerano „prorežimsko“ pisanje, povodom Njegoša, o Kosovskom zavetu i „kosovskom misteriju“. Na tom tragu bilo je i rušenje Njegoševe kapele na Lovćenu, koju je posle Prvog svetskog rata bio obnovio kralj Aleksandar Karađorđević i, na njenom mestu, izgradnja Meštrovićevog mauzoleja (otvoren 1974). Zajedno sa početkom pobune Albanaca na Kosovu 1968, taj događaj je bio jedan od glavnih podsticaja za sve šire nezadovoljstvo i političku mobilizaciju Srba. Tome su doprinela i docnija saznanja istoričara o teritorijalnim obećanjima davanim, već za vreme Drugog svetskog rata, albanskim komunistima u cilju stvaranja zajedničke, balkanske, komunističke konfederacije.

Proterivanje Srba sa Kosova i Metohije nastavilo se i u socijalističkoj Jugoslaviji.

Pokazalo se da, posle decenija službenog ateizma, Kosovsko predanje nije inspirisalo samo umetnike. Protesti kosovskih Srba iz 1980-ih, kao reakcija na novu pobunu Albanaca iz 1981. brzo su se pretvorili u pokret za promenu nezavidnog ustavnog položaja Srbije unutar Jugoslavije, zbog koga ona nije mogla da vrši vlast na Kosmetu.

U tim procesima važnu ulogu imala je i Srpska pravoslavna crkva. Ona je dugo upozoravala na proterivanje Srba i ugroženost srpskog duhovnog i kulturnog nasleđa na Kosmetu. U njenom krilu bilo je sačuvano tumačenje Kosovskog predanja kao Kosovskog zaveta, blisko izvornim značenjima kulta kneza Lazara. Njega su, u XX veku, obnovili naročito Nikolaj Velimirović i Justin Popović. Pišući o „našem lazarevskom, našem vidovdanskom, našem kosovskom evanđelju“, Justin Popović je obrazlagao da ono znači „žrtvovati privremeno radi večnoga, zemaljsko radi nebeskoga“...

Prvi kamen koji će pokrenuti lavinu razaranja Jugoslavije odlomljen je na Kosovu. Sa agresijom NATO na SR Jugoslaviju 1999, praćenu do tada najmasovnijim etničkim čišćenjem Srba sa Kosmeta, pljačkom imovine i uništavanjem spomenika njihove kulture, kosovski problem je ponovo prerastao okvire srpsko-albanskog konflikta.  Izazvao je svetsku krizu, čije će se posledice dugo osećati u međunarodnim odnosima.

* * * * * * * * * *

Identitet zasnovan na crkvenim kultovima

TRAJNOST KOSOVSKOG predanja i njegova suštinska veza sa nacionalnim identitetom Srba umnogome mogu da budu objašnjeni teorijskim modelom koji nude radovi Entonija Smita. Ne samo srpski istorijski izvori, nego i dela Entonija Smita, Erika Hobsbauma i drugih pisaca, svedoče da se kod Srba, slično Englezima ili Rusima, već u srednjem veku može pronaći „protonacionalni“ identitet, zasnovan na crkvenim kultovima nacionalnih svetaca i predanja. U dobu kneza Lazara i Kosovske bitke, mit o „poreklu“ i „zlatnom dobu“ smeštan je u vreme Svetog Simeona i Svetog Save; u potonjim vremenima, Srbi će svoje „poreklo“ tražiti i u dobu kneza Lazara i njegovog podviga.

Kosovo je za Srbe ono što Smit naziva „svetom zemljom“. Tu je vođena velika, sudbonosna bitka; tu su živeli, stradali i sahranjivani junaci, mučenici i proroci. Kult kneza Lazara je, od samih svojih početaka, bio kult svetog vladara – mučenika. „Sveti mučenici“ i „žrtve za veru i otečestvo“ bili su, takođe, i svi njegovi pali ratnici.

Naslovna strana (Radosav Stojanović i Sr.Vikipedija), Arhiv Srpske pravoslavne crkve, Narodni Muzej, Narona biblioteka Srbije, Dokumentacija „Novosti“ i „Borbe“ Vikipedija...

Sudeći po izvornom materijalu, Srbi su, već u srednjem veku, bili zavetna zajednica, pri čemu su, bez sumnje, u duhu feudalnog doba, zadržavali odlike hijerarhijske nacije. Zavetno shvatanje zajedničkog porekla, praćeno poređenjima sa starozavetnim vođama jevrejskog naroda i nazivanjem Srba „Novim Izrailjem“, vezivano je već za Svetog Savu i Svetog Simeona. Lazarev, Kosovski zavet, kao odbacivanje Zemaljskog carstva i opredeljenje za Nebesko carstvo, bio bi samo potvrda starijeg zaveta Svetog Save i Novog Zaveta Isusa Hrista. I predanje o propasti srpskog carstva i turskom ropstvu kao kazni za grehe predaka, odgovara tipologiji „zavetnih naroda“ koji, po ugledu na Stari zavet, veruju u Božju kaznu zbog napuštanja Zaveta.

Svi ključni motivi Kosovskog zaveta nastali su već u XIV i XV veku, da bi im do kraja XV veka bile pridodate kleveta, izdaja i junaštvo Miloša Obilića. Pošto je izdaja, u XVI i početkom XVII veka vezana za ime Vuka Brankovića, Zavet je bio sasvim uobličen.

GLAVNO UPORIŠTE Kosovskog zaveta u tuđim carstvima bila je Pećka patrijaršija. Rečeno jezikom Entonija Smita, ukoliko je u srednjem veku zavetnost bila udružena sa hijerarhijskim shvatanjem nacije, posle propasti srpskih država i plemstva, sa nastavkom verskih ratova, kao inoverci u muslimanskom Osmanskom carstvu i rimokatoličkom Habzburškom carstvu, Srbi su, vođeni crkvom, ostali prevashodno zavetna nacija.  

Naslovna strana (Radosav Stojanović i Sr.Vikipedija), Arhiv Srpske pravoslavne crkve, Narodni Muzej, Narona biblioteka Srbije, Dokumentacija „Novosti“ i „Borbe“ Vikipedija...

U potonjim vekovima, sa oslobođenjem Crne Gore i Srbije i reformom Vuka Karadžića, epsko, junačko tumačenje Kosovskog predanja potiskivalo je njegov hrišćanski, crkveni, zavetni smisao. Iza zavetne, pomaljala se i republikanska nacija. U duhu prosvetiteljskog i romantičarskog kulta nauke, u XIX veku, u dobu velikih polemika o istorijskoj osnovi predanja o Kosovu, nastalo je i treće, istoriografsko tumačenje, koje je tragalo za egzaktnim činjenicama i odbacivalo predanje kao sasvim beskorisno. Unutar ove tradicije javili su se i glasovi koji su tražili uporedno proučavanje predanja i istorijskih činjenica.

Odluke koje su donošene u dva svetska rata potvrđivale su snagu Kosovskog predanja, shvaćenog kao borba za Carstvo nebesko i Nebesku pravdu, u kojoj se, zbog veličine cilja, ne pita za cenu. Kraljevina Jugoslavija pokušavala je da Vidovdansku ideju ugradi u temelje svog zvaničnog kulturnog obrasca. Socijalistička Jugoslavija je takođe počivala na epskom, junačkom tumačenju Kosovskog predanja. U isto vreme, u Srpskoj crkvi trajala je neprekinuta tradicija zavetnog shvatanja Kosovskog predanja, koja se može pratiti sve do današnjih dana.

Poslednje decenije XX i prve decenije XXI veka potvrdile su snagu Kosovskog predanja.

Ostaje da se vidi kakav će biti uticaj napada NATO na SR Jugoslaviju i okupacije Kosova i Metohije na Kosovsko predanje, ali i na sudbine balkanskih naroda.

Preporučujemo

Društvo

0 0

BALKANSKI KAIN I AVELj: Srbi i Bugari na vekovnoj istorijskoj vetrometini

24. 12. 2024. u 07:00

Društvo

0 3

ORUŽJE UBIJENOG NIJE SE SMELO ODUZIMATI: Krvoprolića su bila zabranjena u crkvi i drugim svetim mestima

17. 12. 2024. u 09:00

Društvo

0 1

MARKO MILjANOV I VALTAZAR BOGIŠIĆ O KRVNOJ OSVETI: Običaj koji je umalo istrebio Crnu Goru

17. 12. 2024. u 06:45

Društvo

0 1

IZMEĐU MANTIJE I KOMITSKOG GUNjA: Srpska crkva je ulazila u ogorčene sukobe i sa svojom državom

11. 12. 2024. u 16:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije