BLISTAVO DELO VELIKOG FILOZOFA: Obeležava se 150. godišnjica rođenja akademika Branislava Brane Petronijevića (1875-1954)

BRANISLAV Petronijević je bio akademik i profesor filozofije na Beogradskom univerzitetu. Poznat je kao naš najveći "čisti" filozof.

"Portret Brane Petronijevića", Uroš PredićFoto Vikipedija

Osim što je dao veliki doprinos razvitku više filozofskih disciplina u Srbiji, postigao je značajne i zapažene uspehe u izučavanju matematike i prirodnih nauka.

Objavljivao je radove iz teorije saznanja, logike, aksiologije, etike, filozofije prava, filozofije matematike, istorije filozofije, geometrije, opšte aritmetike, diferencijalnog računa, mehanike, paleontologije, uporedne anatomije, teorije evolucije, istorije matematike i istorije hemije. Želeći da naglasi duboku povezanost svog celokupnog umnog poduhvata i posebnost svog shvatanja filozofije, Petronijević je sebe opisivao kao "rođenog metafizičara".

Prema njegovim rečima, naučni radovi su mu bili potrebni da bi potkrepili njegovo metafizičko učenje. Objavio je četrnaest radova posvećenih istraživanju praptice, arheopteriksa. Nova vrsta londonskog egzemplara praistorijske ptice iz perioda jure nazvana je po Petronijeviću. Kasnija istraživanja opovrgla su, međutim, njegovo otkriće.

Ipak, usvojena je njegova metodološka inovacija - usmereno traganje za delovima kostura koji su duboko uklopljeni u stenu preciznim preparisanjem. Petronijević je pomagao Mihailu Petroviću Alasu u predavanjima matematike na fakultetu. Tumačio je filozofiju u Gorskom vijencu i Luči mikrokozma. Pisao je i poeziju.

Život i vreme

Na osnovu popisa stanovništva i imovine u Srbiji iz 1863. godine može se videti da je deda Branislava Petronijevića, arhijerejski namesnik, protojerej Petronije Jeremić, pripadao visokom petom imovinskom razredu (po imovini i prihodima). Svi muški članovi porodice bili su sveštenici, osim Petronijevićevog oca Marka Jeremića, bogoslova i ekonoma, koji se oženio drugi put Petronijevićevom majkom Anom i time, prema crkvenim pravilima, izgubio pravo da bude rukopoložen, već je radio kao opštinski činovnik. Njihova porodica je imala veliko imanje u varoši Ub, a u okolini više od 100 hektara plodne zemlje (posede u selima Sovljak i Murgaš). Opština i osnovna škola nalazile su se u jednoj od njihovih kuća.

Branislav Petronijević je rođen kao Branislav Jeremić na praznik Blagovesti 25. marta 1875. godine po julijanskom kalendaru, odnosno 6. aprila po gregorijanskom u Sovljaku na imanju koje, međutim, više nije pripadalo njegovoj porodici. Srpske političke podele uplele su se i u Petronijevićev život od rođenja. Nakon ubistva kneza Mihaila prvi kneževski namesnik Milivoje Blaznavac pokrenuo je opsežnu policijsku akciju, pravu hajku na moguće organizatore atentata, učesnike i njihove pomagače. Mnogi su bili osumnjičeni, između ostalih i Petronijevićev deda, otac i stric (osuđen na sedam godina robije). Da bi izbegli oduzimanje imovine, svoja imanja na Ubu prodali su kumu, veleposedniku i zemljoposedniku iz Zemuna, koji je bio u srodstvu sa Karađorđevićima.

Petronijević je zabeležio u uspomenama: "Pri upisu u školu otac je prezime Jeremić zamenio prezimenom Petronijević, jedno iz velikog poštovanja prema svome ocu, a drugo i zato što je porodica Jeremić bila poznata kao pristalica dinastije Karađorđević". Petronijević nije bio dinastičar, niti monarhista. Bio je naklonjen idejama Radikalne stranke. Posle Prvog svetskog rata nakratko se angažovao u Republikanskoj stranci, oko koje su se, između ostalih, okupili i razočarani obrenovićevci i karađorđevićevci. Stranka je pretrpela neuspeh na parlamentarnim izborima 1920. godine u celoj zemlji, osim u Crnoj Gori.

Foto privatna arhiva

Talenat i trud

Petronijević je bio izuzetan đak. Posle osnovne škole u Ubu, školovanje je produžio u nižoj realnoj gimnaziji u Valjevu, gde je stanovao kod teče, okružnog arhijerejskog namesnika, a potom u Prvoj muškoj gimnaziji u Beogradu, gde je stanovao u porodici akademika Đorđa Nešića. Zbog odličnog uspeha Petronijević je bio oslobođen usmenog maturskog ispita (1894). Dobio je stipendiju Tamnavskog sreza za studije medicine na Bečkom univerzitetu. Tokom studija medicine u Beču upisao je i studije filozofije na Univerzitetu u Lajpcigu. Petronijević je odbranio doktorsku disertaciju pod naslovom Stav razloga: jedno logičko istraživanje u Lajpcigu 1898. godine. Iako je bio veoma mlad, imao je samo dvadeset i tri godine kada je doktorirao, profesori kod kojih je branio doktorat, konstatovali su da ima izuzetnu snagu, koncentraciju i intenzitet mišljenja, kao i da se lako kreće u najsuptilnijim metafizičkim pitanjima. 

S druge strane, izneli su kritiku koja je i kasnije pratila Petronijevićevu filozofiju.

Zamerali su neuvažavanje savremenih tokova filozofije, metafizičku apstrakciju, nerazumljivost, samouverenost i izostanak metodske sumnje. Slično su ocenjeni i drugi Petronijevićevi radovi, pre svega kapitalno delo, dvotomni Principi metafizike. 

Iako se kritičari nisu slagali sa njegovim stanovištem, isticali su nesumnjiv spekulativni dar i ogromnu energiju. Bertrand Rasel je istakao da se knjiga ne može lako razumeti i da nije siguran da je shvatio suštinu Petronijevićevih teza. Ocenio je da knjiga zaslužuje pohvalu zbog snage, napora da se temeljno shvati predmet istraživanja i oslobađanje od autoriteta u filozofiji. I Eduard fon Hartman nije prihvatao Petronijevićev sistem i stanovišta, ali je isticao filozofski talenat, kao i ogroman trud uložen u pokušaj zasnivanja metafizike kao nauke. Akademik Mihailo Đurić je kasnije okarakterisao Petronijevićevu matematizaciju metafizike kao filozofiju u dijaspori. Petronijević je bio "blistav um" koji se kruto postavljao u nauci i životu, o čemu svedoče brojne anegdote.

Petronijević je zaslužan za osnivanje Srpskog filozofskog društva 1938. godine. Predlagao je za članove Srpske kraljevske akademije vladiku Nikolaja Velimirovića i Artura Liberta, berlinskog filozofa koji je zbog jevrejskog porekla izbegao u Beograd.

U Biblioteci SANU je u toku izložba posvećena Branislavu Petronijeviću. Predviđen je i naučni skup povodom 150. godišnjice njegovog rođenja.

                                                    (Autor je dopisni član SANU)

Preporučujemo

Dodatak Kultura

0 4

NEPOZNATE BELEŠKE IZ “NOTESA BORDO KORICA”: Prvi put objavljeni meditativno-dnevnički tekstovi našeg velikog pisca

14. 01. 2025. u 16:57

Dodatak Kultura

0 2

KAD JE GRADSKA BANDA SVIRALA PO VAROŠI: "Novosti" istražuju kako se dočekivala "najluđa noć" u starom Beogradu

31. 12. 2024. u 07:00

Dodatak Kultura

0 5

UMETE LI DA SE IGRATE: Radović, Bećković i Crnčević na nekadašnjim "crvenim stranicama" Nedeljnih “Novosti”

01. 01. 2025. u 15:00

Dodatak Kultura

0 2

VEK BEOGRADSKE LEPOTICE: Zaboravljena istorija zgrade Vračarske zadruge u Krunskoj ulici koju je osnovala porodica Veljković

26. 12. 2024. u 08:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije